Bu Sayfalar?n içeri?i www.turkforum.gen.tr al?nm??t?r.
byAdnanoe
SAYFA 01
-----------------------------------------------------------------------------
Ac?bakla: ( Lupine / Lupin / Lupine) Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Akdeniz bölgesi, Bursa, Antalya ve Konya çevreleridir.
10-100 cm yüksekli?inde, s?k tüylü, bir senelik bitkiler. Yapraklar el seklinde parçal?, uzun sapl?, 5-9 yaprakç?kl?d?r. Çiçekleri dik salk?m durumunda, beyaz veya mavimsi renkli, çiçek taç yapra?? kelebek seklindedir. Yahudi baklas? diye de tan?n?r.
Memleketimizde üç türü bulunmaktad?r.
Beyaz Yahudi baklas?: Beyaz çiçeklidir. 120 cm kadar yükseklikte, bir y?ll?k bir bitkidir.
Sari çiçekli Yahudi baklas?: Vatani, Orta ve Güney Avrupa’d?r.
Mavi çiçekli Yahudi baklas?: Vatan?, Akdeniz çevresi memleketleridir.
Kullan?ld??? yerler: Tohumlar?n?n idrar söktürücü, kan temizleyici ve kurt dü?ürücü tesiri vard?r. Baz? türlerinin kavrulmu? tohumlar? “sebze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullan?lmaktad?r. Fakat alkaloit ta??yan türlerinin bu ?ekilde kullan?lmas? tehlikelidir.
Ac?çi?dem: ( Herbstzeitlose / Krokus / Colchique / Colchicum / Autumn crocuses)
Boyu 10-30 cm yüksekli?e ulasan, otsu ve yumrulu bir bitki. Sonbaharda morumsu pembe renkli, 6 parçal? çiçekler açar. Yaprak ve meyveleri ise ilkbaharda ortaya ç?kar. Sonbaharda çiçek açt???ndan dolay? halk aras?nda “güz çi?demi” olarak da bilinir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Türkiye’de pek bulunmaz. Avrupa’n?n sulak çay?rlar?nda bol miktarda yeti?ir.
Kullan?ld??? yerler: T?bbi önemi haiz bir bitkidir. Kullan?lan k?sm? yumru ve tohumlar?d?r. Tohum ve yumrular?n idrar artt?r?c?, terletici, müshil ve romatizma a?r?lar?n? dindirici etkisi vard?r. Alkaloitlerin çok yüksek zehirleyici özelli?i oldu?undan, bu droglar, dahilen ancak hekim kontrolünde kullan?labilir. Eskiden halk aras?nda romatizma a?r?lar?n? dindirmek için haricen kullan?l?rd?. Bunun için bir tutam ac? çi?dem tohumu, 2-3 di? sarmasak ile havanda iyice dövülür. Elde edilen sulu ki?im da bir tülbende emdirilip, a?r?yan k?sma sar?l?r. Bu pansuman birkaç gün arka arkaya tekrarlan?r.
Adaso?an?:(Scille / Scillae bulbus / Sea onion / Urginea maritima)
Zambakgillerden bir çe?it bitkidir. Yapraklar? uzun ?erit seklindedir. Çiçekleri ye?il ve beyaz damarl?d?r. 2 kilogram kadar olan so?an k?sm?, yapraklar?n?n alt?ndad?r. Ac? ve zehirlidir. 7,5 gram adaso?an?, bir insani rahatça öldürebilir.Tazeyken kullan?lmaz. Aksi halde zehirlenme ve kusmalara yol açar. So?an?n etli olan orta k?sm?, dilimlenerek kurutulur. Sonra dövülüp toz haline getirilir. Çok iyi bilmeden kullan?lmamal?d?r.
Kullan?ld??? yerler:?drar söktürür. Kalp hastalar?nda vücuda biriken suyu bo?alt?r. Azotemiyi azalt?r. Böbrek hastalar? kullanmamal?d?r.
Ahlat: (Yabanarmudu / Piraster / Pirus elaegrifolia / Wild pear-tree / Poirier sauvage)
Gülgillerden, kendi kendine yeti?en ve üzerine armut a??lanan bir a?açt?r. Yemi?i iyice olgunla?t?ktan sonra yenir.
Kullan?ld??? yerler: Meyveleri ishal keser. Zehirli hayvan sokmalar?nda, filizi ezilip yaraya sürülür.
Ahududu: (Himbeere / Framboise Common / Rasberry bush)
A?aç çile?i ve sultan bö?ürtleni olarak tan?n?r. Haziran-temmuz aylar? aras?nda beyaz?mtrak renkli çiçekler açan, 30-150 cm boyunda, çok senelik, dikenli, çal? görünü?ünde bir bitkidir. Da?l?k m?nt?kalar?n orman ve korular?nda tesadüf edilir. Gövdesi dall?, dikenli ve yat?kt?r. Yapraklar? 3-5 parçal?, sivri uçlu, yaprak sap? k?vr?k dikenlidir. Çiçekler ekseriya dallar?n ucunda 5-10 çiçekli salk?m halindedirler. Meyvesi etli ve birçok eriksi tipli meyvelerin bir araya gelmesi ile meydana gelmi?, küre biçiminde, k?rm?z? renkli ve güzel kokuludur. Meyveleri temmuz ve a?ustos aylar?nda olgunla??r. Ço?u çe?itleri bahçelerde yeti?tirilir. Umumiyetle sonbaharda 1-1,5 m aral?k b?rak?lmak suretiyle dikilir. Ahudutlar? her 6-7 senede bir yenilenmelidir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Ege, Marmara, Karadeniz bölgeleri.
Kullan?ld??? yerler: Kullan?lan k?smi, meyve, çiçek ve yapraklar?d?r. Meyveler tamamen olgunla?t?klar? zaman toplan?r. Yapraklar?nda tanen, meyvelerinde ise organik asitler (malik asit, sitrik asit vs.) seker, pektin, uçucu ve sabit ya?lar bulunmaktad?r. Yapraklar? bo?az hastal?klar?nda gargara için kullan?l?r. Çiçeklerinden romatizma ve n?kris (gut) hastal?klar?nda faydalan?l?r. Taze olarak, ?eker ve böbrek hastal?klar?nda perhiz yiyece?i olarak istifade edilir. Halk aras?nda ishal ve ate?li hastal?klara kars? tavsiye edilir.
Akdiken: (Geme iner Kreuzdorn / Nerprun Alaterne / Common Buckthorn)
May?s-haziran aylar?nda, sari-ye?il renkli, küçük çiçekler açan bodur bir a?aç. Orman ve koru kenarlar?nda bulunur. Dallar? kar??l?kl?, uçlar? diken halindedir. Yapraklar? kar??l?kl? ve sapl?d?r. Çiçekler küçük demetler halinde bir araya toplanm??t?r. Küre seklinde ve bezelye büyüklü?ündeki meyvesi evvela ye?il, olgunlukta morumsu-siyah renk al?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Bolu ve Trabzon civar?.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?sm? taze meyveleridir. Meyvelerinde ya?, renkli maddeler, ?eker ve glikoz vard?r. ?yi bir müshildir. ?urubu yap?l?r. Müshil ilac? olarak kullan?l?r. Bunlardan ba?ka meyvelerinin ye?il bir boya da haz?rlan?r. Memleketimizde yeti?mekte olan bir Akdiken çe?idi de “Cehri” ad?yla an?l?r. Bu cins sadece memleketimizde yeti?ir.
Anason: (Anis / Anis / Anise)
Haziran-a?ustos aylar?nda, beyaz renkli çiçekler açan, 50-60 cm yüksekli?inde, bir senelik bitki. Gövde dik, silindir biçiminde, içi bo?, çok dall?, tüylü ve üstü çizgilidir. Alt yapraklar? uzun sapl?, oval veya kala biçimindedir. Çiçekler bile?ik ?emsiyelerde toplanm??lard?r. Meyveleri armut seklinde küçük, üzeri tüylü, ye?ilimsi sar? renklidir.Basta Ege bölgesi olmak üzere bütün Anadolu’da bahçelerde yeti?tirilir. Kültür anasonunun vataninin Anadolu oldu?u tahmin edilmektedir.Meyvelerinde ni?asta, müsilaj, sabit ve uçucu ya? bulunmaktad?r. Uçucu ya? miktarlar? bitkinin cinsine ve yeti?ti?i yerin ?artlar?na ba?l?d?r. Uçucu ya??n % 80-90’i anetoldür. Anetol, zehir etkili fakat bu etkisi çok olmayan bir maddedir. Meyvelerinden su buhar? distilasyonu ile elde edilen anason ya??, hemen hemen renksiz ve karakteristik kokuludur.
Anason t?pta midevi, ba??rsak gazlar?n?n te?ekkülünü önleyici, hazm? kolayla?t?r?c? ve gö?üs yumu?at?c? olarak kullan?l?r. Ayr?ca nefes darl???, öksürük ve kala çarp?nt?s? rahats?zl?klar?nda da etkilidir. Anason yüksek dozda al?nd???nda bas a?r?s?, uyu?ukluk, görme zorlu?u yapar. Daimi kullananlarda anisizm hastal???na sebebe olur. Bilhassa çocuklara uyku vermede, midede te?ekkül eden gazlar? gidermede çok faydal?d?r. Bebekler için bir çay kas??? tohum bir bardak suya olmak üzere çay olarak haz?rlan?r. Yemeklerden önce veya süte kat?larak bir kaç çay kas??? verilir. Büyükler % 1-2’lik çay?n? günde 2-3 bardak alabilir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Bütün Anadolu
Kullan?ld??? yerler: Kullan?lan k?smi, meyveleri ve yapraklar?d?r. Meyveleri tamamen olgunla?t?ktan sonra toplan?r ve gölgede kurutulur. Hazm? kolayla?t?r?r. ??tahs?zl??? giderir. Mide ve barsak gazlar?n? söktürür. ?drar art?r?r. Migren a?r?lar?n? keser. Ast?m, nefes darl??? ve bron?itte görülen ?ikayetleri giderir.
And?zotu: (Atgözü / K?z?la?aç / Inula / Inula helenium / Annuèe inule) Bile?ikgillerden, menli yerlerde yeti?en, 1 metre kadar sap? olan bir çe?it ottur. Yapraklar? büyük, yumu?ak ve yuvarlakt?r. Çiçekleri sari renkte olup, ac? ve kokuludur. Kökü kal?nd?r. Meyveleri küçük, fi?tik kozala??na benzer.
Kullan?ld??? yerler: Mideyi kuvvetlendirir. Balgam söker. Mikroplar? öldürür. Vücuda biriken tuzu atar. Üremi, nefrit, sistit, ?drar yollar? hastal?klar?nda faydal?d?r. Nefes darl???n? giderir. Karaci?er hastal?klar?n? tedavi eder. Kas?nt?lar? keser. Fazla kullan?ld??? zaman, mide bulant?s? yapar.
Ararot:(Maranta ni?astas? / Arrow-root)
S?cak iklimlerde yeti?en "Maranta" adl? kam??tan veya ona benzer ba?ka bitkilerin köklerinden ç?kar?lan beyaz bir tozdur. Ni?astadan daha incedir. Kokusu ve tad? yoktur.
Kullan?ld??? yerler: Çocuk mamas? yap?m?nda kullan?l?r. Süt çocuklar?na ve nekahet dönemindeki hastalara verilir. Hastal?klardan sonra görülen halsizlikleri giderir.
Ard?ç:(Wacholder / Geniévre / Juniper)
K???n yapraklar?n? dökmeyen daimi ye?il a?açlardan. Yapraklar? küçük pulsu veya i?ne seklinde olup 1-2 cm uzunlu?undad?r. Bir evcikle veya iki evcikle bitkilerdir. Ard?ç yemi?i diye an?lan kozalaklar? di?i a?açlar üzerinde bulunur. Ard?ç türleri kozalaklar?n?n büyüklü?üne, rengine ve özellikle her kozala??n içinde bulunan tohumlar?n?n say?s?na göre birbirinden ay?rt edilir.
Çe?itleri ve kullan?ld??? yerler: S?cak iklimlerde ve korunmu? alanlarda a?aç gibi büyümesine kar??l?k, so?uk bölgelerde çal? manzaras?ndad?rlar. Genel olarak odunu yumu?ak ve dayan?kl?d?r. Kursun kalem yap?l?r. Kerestesi de demiryolu traversi olarak kullan?l?r.
Bütün Kuzey Yar?mküre’de yeti?en 60 türü vard?r. Memleketimizde 8 ard?ç türü yeti?mekte olup önemlileri ?unlard?r:
Katran ard?c? (Juniperus oxycedrus): Trakya ve Anadolu’da yayg?nd?r. Çal? veya küçük bir a?aç seklindedir. Yapraklar? üçlü ve baticidir. Kozalaklar? k?rm?z?ms? olup iki tohumludur. Dallar?ndan elde edilen katran? cilt hastal?klar?nda kullan?l?r.
Adi ard?ç (Juniperus communis): Memleketimizde Trakya bölgesinde tesadüf edilen çal?ms? veya küçük a?açlardand?r, yapraklar? baticidir. Kozalaklar? mavimsi siyah renkli, üç tohumludur. ?drar söktürücü olarak kullan?l?r.
Bodur ard?ç (Juniperus nane): Memleketimiz da?lar?nda, özellikle Kuzey Anadolu da?lar?nda geni? topluluklar meydana getirir. Kozalaklar? mavimsi siyah renklidir. Yenir ve idrar söktürücü özelliktedir.
Kokar ard?ç (Juniperus foetidissima): Dogu Akdeniz Bölgesi a?ac?d?r. Memleketimizin da?l?k yerlerinde yeti?ir. Sürgünleri dört kö?eli, kozalaklar? mavimsi siyah renkli, 1-2 tohumludur. Yapraklar ezildi?i zaman fena kokular ç?kar?r.
Yüksek ard?ç (Juniperus excelsa): Memleketimizin da?lik bölgelerinde yeti?ir. Sürgünleri dört kö?eli de?ildir. Kozalaklar? mavimsi siyah renkli, 4-6 tohumludur.
Finike ard?c? (Juniperus phoenicea): Bat? ve Güney Anadolu’da yeti?en çal?ms?, bodur a?açlardand?r. Kozalaklar? k?z?l?ms? kahverengi, 4-9 tohumludur.
Aslana?z?:(Kurtagazi / Tav?anduda?? / Anthirinum / Linaire / Muflier)
Türlü renklerde yeti?en güzel görünümlü bir bitkidir. Kokusuzdur. Daha ziyade süs bitkisi olarak kullan?l?r.
Kullan?ld??? yerler: Balgam söktürür. Bron?itte rahatl?k verir.
Aslan di?i: (Yabani ac?marul / Karahindiba / Taraxacum officinalis / Dent de lion / Dandelion)
Bile?ikgiller familyas?ndan, yol kenarlar?nda, çay?r ve hendeklerde yeti?en bir çe?it bitkidir. Yapraklar? rozet seklindedir. Çiçekleri saridir. Taze yapraklar? salata olarak yenilebilir. Kökünde, Teraxacin, Levulin, Inulin ve seker vard?r. Yapraklar? ilkbahar, kökleri ise sonbahar aylar?nda toplan?p kurutulur.
Kullan?ld??? yerler: ?drar söktürür. Mesane ve kal?nba??rsak iltihaplar?n? giderir. Gö?sü yumu?at?r, öksürü?ü keser. Balgaml? ishalleri keser. Karaci?er ?i?kinli?ini indirir. Böbrek ve safra taslar?n? dü?ürür. Sar?l?kta faydal?d?r. Anne sütünü art?r?r. Taze filizleri k?r?ld??? zaman akan sütü de di?leri temizler. Ö?ütülen kökü, kahveye de kat?l?r.
Ayr?kotu:(Gemeine Qecke / Chiendent commun / Common Couch Grass / Scutch / Twitch)
Temmuz-a?ustos aylar? aras?nda ye?il veya morumsu-ye?il renkli ba?aklar veren, 30-100 cm boyunda, çok senelik otsu bir bitki. Toprak alt?nda çok fazla yay?lm?? olan ana kökleri bulunur. Bilhassa kumlu topraklar? sever. Gövdeleri dik, tüysüz ve içi bostur. Yapraklar? dar, uzun, ince, paralel damarl?, sivri uçlu, koyu ye?il renklidir. Çiçekler gövdenin ucunda ve yass? bir ba?ak durumunda toplanm??lard?r. Meyve sarimsi renkli uzuncad?r. Bitkinin etli kökleri çok eskiden beri üriner hastal?klarda kullan?lan önemli bir halk ilac?d?r. Kökler mesane ve böbrek iltihaplar? dahil, mesanedeki tas ve kumlar? dü?ürmek için kullan?lan iyi bir idrar söktürücüdür. ?drar artt?r?c? olarak m?s?r püskülü, arpa ile beraber kaynat?larak kullan?l?r. Hatta köpekler bile a??z ve barsaklarini temizlemek için bitkinin yapraklar?n? büyük bir zevkle yedikleri için bitki "köpek çimeni" olarak da bilinir. Tarlalarda belirtilen türden ba?ka, buna çok benzeyen büyük ayr?kotu (cynadan dactylon) olarak bilinen çe?idinin daha kal?n kökleri olup, ni?asta da ta??mas?yla ayr?l?r ve di?eri gibi kullan?l?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: ?stanbul, Trakya, Mu?la, Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Kullan?lan k?s?mlar? kökleridir. Köklerinde eriticin, uçucu ya?, müsilaj ve potasyum bulunur.
Badem: (Echte Mandel / Amandie / Almond tree)
Mart ve Nisan aylar? aras?nda beyaz veya pembe renkli çiçekler açan, 5-12 m yüksekli?inde bir a?aç. Birçok çe?itleri varsa da, t?bbi bak?mdan ikisi mühimdir: Amygdalus communis varyete dulcis (tatl? badem), Amygdalus communis varyete amara (ac? badem). Tohumun lezzeti birincisinde tatl?, ikincisinde ise ac?d?r. Yapraklar? sapl?, parlak, ye?il renkli, kenarlar? di?lidir. Çiçekleri yapraklar?n geli?mesinden önce açar ve k?sa sapl?d?r. Çanak yapraklar? ye?ilimsi sari renkli üçgen seklinde, 5 birle?ik parçal?, taç yapraklar? beyaz veya pembe renkli 5 serbest parçal?d?r. Meyveleri oval ?ekilli, ye?il tüylü genellikle bir, bazen iki tohumludur.
Kullan?ld??? yerler: Ac? ve tatl? badem tohumlar?ndan tazyik usulü ile ya? elde edilir. Badem tohumlar?nda ya?, albüminli maddeler, E vitamini; sekerler ve emulsin isimli enzim vard?r. Ac? badem tohumlar? uçucu ya? ta??rlar ve ayr?ca siyanogenetik bir glikoz olan amygdalin maddesi ihtiva ederler. Ac? bademin uçucu ya??, iyi bir koku ve tat giderici (bal?k ya??na ilave edilir) ve hafif bir dezenfektand?r. Badem tohumlar?, badem ?urubu haz?rlanmas?nda kullan?l?r. Çocuklar için iyi bir müshildir. Kremlerin terkibine girer. Meyve kabu?u halk aras?nda bo?az a?r?lar?na kars? kullan?lmaktad?r.
Bald?ran: (Aguotu / Conium maculatum / Ciques / Hemlock)
Nemli yerlerde yeti?en, 1-2 metre boyunda zehirli bir bitkidir. Gövdesi kal?nd?r. Saplar?n?n alt k?smi erguvani renktedir. Yapraklar? büyük, çiçekleri yayvan ve küçüktür. Ev ilaçlar?nda kullan?lmaz.
Kullan?ld??? yerler: T?pta, özellikle di?çilik alan?nda kullan?l?r. A?r? kesici, spazm giderici ve siyatik, tetanoz ile epilepsi hastal?klar?n?n tedavisinde kullan?l?r.
Bald?r?kara: (Venushaar / Frauenhaar / Capillaire / Maidenhair)
Rutubetli ve serin yerlerde, akarsu kenarlar?nda, kuyu duvarlar?nda ve ma?ara a??zlar?nda tesadüf edilen 20-40 cm yüksekli?inde otsu bir bitki. Venüssaçi da denilmektedir. Yapraklar? uzun, ince, parlak, siyah veya k?rm?z?mtrak-siyah sapl?d?r. Yaprak parçalar? aç?k ye?il renkli ve böbrek seklinde olup, uç taraflar? loplara ayr?lm??t?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara bölgesi, Karadeniz, Ege, Akdeniz bölgelerinde yeti?ir.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?s?mlar? yapraklar?d?r. Yapraklar bütün yaz esnas?nda toplan?r, taze olarak veya gölgede kurutulduktan sonra kullan?l?r. T?pta çok eskiden beri yumu?at?c? ve balgam söktürücü özelli?inden dolay? öksürük ve bron?itlerde kullan?l?r. Bald?r?kara ?urubu da yap?l?r. ?urup, balgam söktürücü olarak faydal?d?r. Kab?z edici etkisi de vard?r.
Ball?baba: (Lamium / Lamier / Dead-nettle / Laminum)
Ball?babagiller familyas?ndan mor çiçekli, pembe, krem veya beyaz renkli bir bitki. Memleketimizde 27 türü tespit edilmi?tir. Ço?u türleri, Bati ve Güney Anadolu’da yayg?nd?r. Bunun yan?nda di?er bölgelerde de yer yer rastlanmaktad?r. En çok bilinen ve kullan?lan türleri ?unlard?r:
Beyaz ball?baba (Lamium album): Türkiye'de yeti?ti?i yerler: Trabzon civar?, Bayburt (Kop Da??), Erzurum, Bingöl da?lar? ve Rize’dir. May?s, eylül aylar? aras?nda beyaz renkli çiçekler açan, 20-30 cm boyunda, çok senelik bir bitkidir. Çitler, koru kenarlar? ve rutubetli yerlerde, ekseriya ?s?rgan otlar? ile beraber bulunur. Gövdeleri dört köseli, dik, tüylü ve içi bostur. Yapraklar? sapl? ve tüylüdür. Çiçekleri tüplü ve iki dudakl?d?r. Üst dudak mi?fer seklinde, alt dudak üç lopludur.
Sar? ball?baba (Lamium galeobdolon): Çiçekleri sar? renktedir. ?stanbul ve çevresinde bulunur.
Benekli ball?baba (Lamium maculatun): Çiçekleri k?rm?z? renkli, yapraklar beyaz ve siyah beneklidir. Kastamonu (Gavurda??)da bulunur.
K?rm?z? ball?baba (Lamium purpureum): 10-30 cm boyunda otsu bir bitkidir. Çiçekleri pembe renkli ve küçüktür. Kab?z ve yaralar? iyi edici özellikleri vard?r. Nezleye kar?? iyi gelir. Memleketimizde çok yay?lm??t?r.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?s?mlar? çiçekleri ve çiçekli dallar?d?r. Çiçekler aç?lmaya ba?lad?klar? esnada toplan?r ve gölgede kurutulur. Hafif kab?z ve kan kesici özelli?i vard?r. ?drar yollar? hastal?klar?nda da kullan?lmaktad?r. Bütün ball?baba çiçeklerinden Anadolu’da ayn? ?ekilde istifade edilmektedir
Bamya:(Okra / Ocker / Bamia / Gombo / Bamias / Okra / Gumbo)
Mutedil iklimlerde y?ll?k, s?cak iklimlerde ise, bir kaç defa yeti?tirilebilen, boyu 1-2 metreye kadar uzayan, yapraklar? asma yapra??na benzeyen, meyvesi be? bölmeli, tohumlar? yuvarlak ve ye?ilimtrak gri renkte bir sebze.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Memleketimizde sebze olarak hemen her yerde yeti?tirilmektedir. Akdeniz çevresi, en müsait ve önemli yeti?me bölgesidir. Türkiye’nin Erzurum, Kars gibi so?uk ve yüksek yerleri hariç, hemen her yerinde yeti?tirilebilmektedir. En çok Akdeniz ve Ege bölgesindeki ovalar ile Amasya’da ziraat? yap?l?r. Memleketimizde, Sultani, Amasya ve Bal?kesir bamya çe?itleri tan?nm??t?r.
Kullan?ld??? yerler: Faydal? bir sebzedir. Yas veya kuru olarak sarf edilir. Konserveleri de yap?l?r. Meyveleri müsilajl?d?r. Kab?zl?k tedavisi ve barsaklar?n düzenli çal??mas? için faydal?d?r
Banotu:(Bilsenkraut / Jusquame / Herbane / Konca / Bangootu /Hyoscyamus niger) Yumu?ak tüylü, otsu bir bitki. Gavurha?ha?? ad?yla da an?lmaktad?r. Yapraklar? yumu?ak, sapl? veya saps?zd?r. Çiçekleri saps?z veya k?sa sapl?d?r. Taç yapraklar? alt tarafta tüp seklinde, üst tarafta biraz e?ri olarak geni?lemi? ve yay?lm?? olup, tepede be? lopludur. Meyve çok tohumlu ve bir kapakla aç?l?p tohumlar?n? saçan bir kapsüldür.
Memleketimizde alt? banotu türü bilinmekle beraber, bu türlerden yaln?z Hyoscyamus niger (Siyah banotu) ile H.muticus (M?s?r banotu) tedavi sahas?nda kullan?lmaktad?r. M?s?r banotu memleketimizde Malatya civar?nda bulunmaktad?r. Bilhassa alkaloit endüstrisi için önemlidir. Siyah banotu hemen bütün Anadolu ve Trakya’da bulunur. T?bbi maksatlar için kullan?l?r.
Hyoscyamus niger (Siyah banotu): May?s-eylül aylar? aras?nda sar?ms? renkli çiçekler açan, 30-80 cm boylar?nda, 2 senelik, otsu ve özel kokulu bir bitkidir. Gövdeleri dik, basit veya dallanm?? ve yap??kan tüylüdür. Yapraklar?, donuk ye?il renkli, kenarlar? girintilidir. Çiçekler çok k?sa sapl?d?r. Çanak yapraklar? tüp seklinde, üzeri damarl?d?r. Taç yapraklar? huni seklinde, be? parçal?, kirli sar? renkli ve mor damarl?d?r. Meyveleri çanak yapraklar taraf?ndan sar?lan, kapak ile aç?lan bir kapsüldür. Bu kapsül içinde gri esmer renkli, oval veya böbrek ?eklinde, üzerinde küçük çukurcuklar bulunan çok miktarda tohum bulunur.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Memleketimizde alt? türü vard?r.Hemen hemen her tarafta, tarla ve yol kenarlar?nda tesadüf edilir.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi; yapraklar?, kökü ve tohumlar?d?r. Yapraklar, bitki çiçekli iken toplan?r ve kurutulur. Tohumlar tamamen olgunla?t?ktan sonra al?n?r, güne?te veya daha iyisi 40-50 derecelik f?r?nlarda kurutulur. Yaprak, tohum ve bilhassa köklerde alkaloitler bulunmaktad?r. Kuvvetli bir uyu?turucu ve a?r? kesicidir. Baz? müshillerin tesir edebilmesini kolayla?t?r?r. Çe?itli merhemlerin terkibinde kullan?lmaktad?r. Bilmeden kullan?ld???nda s?k zehirlenmelere sebeb olan bir bitkidir.
Behmen: (Kavzakökü / Centaurea behen / Parsnip / Panais)
Turpa benzer otsu bir bitkidir. 20 Ocak ile 20 ?ubat aras?nda çiçek açar. Çiçe?inin rengine göre, K?z?lbehmen ve Akbehmen adlar?nda iki türü vard?r.
Kullan?ld??? yerler: Basur memelerinden do?an ?ikayetleri giderir.
Bergamot: (Bergamot Orange / Bergamote / Bergamot / Citrus Bergamia)
Ortalama 4 m boyunda bir a?aç. Esas vatani Bati Hindistan’d?r. Yapraklar? uzun ve koyu ye?ildir. Çiçekleri beyaz renkli ve küçük olup, meyveleri küre veya armut biçiminde, 5-7 cm çap?nda etli k?smi ek?i lezzetli, kabuk k?smi limon sar?s? renklidir. Eskiden Antalya bölgesinde geni? çapta yeti?tirilmekteydi. Zamanla bu bölgede Bergamot’un yerini di?er turunçgiller ald?. Bununla beraber halen Antalya civar?nda bu tür az miktarda bulunmakta ve meyvelerinden reçel yap?lmaktad?r. Bergamot esans?n?n sanayideki önemi sebebiyle yer tekrar yeti?tirilmeye ba?lanm??t?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Antalya bölgesi.
Kullan?ld??? yerler: Meyve kabuklar?ndan s?kma usulü ile Bergamot esans? elde edilmektedir. Ye?ilimtrak sar? renkli, ho? kokulu ve ac? lezzetli bir s?v?d?r. Parfümeri (?triyat) sanayinde kullan?lmaktad?r. Usaresinden kalsiyum nitrat ve sitrik asit elde edilir. Koku vermesi için bazen çaylara da kar??t?r?l?r. Ayr?ca çe?itli yörelerimizde reçeli yap?larak k???n yenilir.
Biberiye: (Rosmarin / Romarin / Rosemary / Kusdili otu / Rosmarinus officinalis)
Bütün ilkbahar ve yaz boyunca soluk-mavi renkli çiçekler açan, 1-2 m yüksekli?inde, k???n yapraklar?n? dökmeyen bir bitki. Gövdeleri dik ve çok dall?d?r. Yapraklar? m?zrak gibi, etli ve ye?il renklidir. Çiçekleri dallar?n uçlar?nda, yapraklar?n tabanlar?nda bulunur. Meyveleri esmer renkli ve f?nd?ks?d?r. Ku?dili olarak da bilinir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: ?stanbul, Ege ve Akdeniz bölgelerinde bahçelerde süs bitkisi olarak yeti?tirilir.
Kulland??? yerler: Yapraklar? ile bundan elde edilen ya?? kullan?l?r. Yapraklar? ve çiçekli dallar yaz mevsiminde toplan?r ve aç?k havada kurutulur. Yapraklar ve çiçeklerinden uçucu ya?, tanen, ac? maddeler, organik asitler ve glikozit elde edilir. Mide ve barsak uyar?c?s?, idrar söktürücü ve safra art?r?c? etkisi vard?r. Uçucu ya?, uyar?c? olarak haricen kullan?l?r. Birçok preparatlar?n terkibine girer. Ayr?ca haz?ms?zl??? gideridir. Çarp?nt?lar? keser. Yar?m ba? a?r?lar?n? (migren) keser. ?drar ve adet söktürür.
Bö?ürtlen: (Brombeerstrauch, Brombeere, Mure sauvage, muron, Ing. Bramble, blackberry)
Haziran-eylül aylar? aras?nda, beyaz?ms? veya pembemsi renkli çiçekler açan, yüksek boylu, çok senelik, dikenli ve çal? görünümünde bir bitki. Ekilmemi? yerlerde, çit, yol ve hendek kenarlar?nda çok bulunur. Gövdeleri silindir ?ekilli, içi dolu, odunlu ve dikenli dallar, önce dik, sonra a?a?? do?ru k?vr?k. Yapraklar sapl?, kenarlar? di?li, alt yüzeyleri tüylüdür. Yaprak sap?nda, uçlar? geriye do?ru k?vr?k dikenler bulunur. Çiçekler dallar?n ucunda toplanm??t?r. Meyve; birçok k?smi, meyvelerin bir araya gelmesiyle meydana gelmi? küre biçiminde bir birle?ik meyvedir. Rengi önce ye?il, sonra k?rm?z? ve daha sonra olgunlukta siyah?mtrakt?r.
Türkiye'de yeti?ti?i yerler: Marmara bölgesi-Bati Anadolu ve Dogu Karadeniz.
Kullan?ld??? yerler: Kullan?lan k?s?mlar? yapraklar? ve çiçek tomurcuklar?d?r. Yapraklar bitki çiçek açmadan toplan?r ve gölgede kurutulur. Yapraklarda tanen ve organik asitler ihtiva eder. Hafif kab?z edici özelli?i olmakla beraber; di? etleri, bademcik ve bo?az iltihaplar?nda, ishal ve basurda kullan?lmaktad?r. Bö?ürtlenin 70 kadar türü vard?r. Türkiye'nin çe?itli bölgelerinde yeti?en türlerine Rubus tomentosus, R. discolor misal verilebilir.
------------------------------------------------------------------------------
SAYFA 02
Çakaleri?i:(Pflaume / Prune / Plum)Gülgillerden, Nisan-may?s aylar? aras?nda, beyaz renkli çiçekler açan, 1-3 m yüksekli?inde, dikenli bir a?açt?r. Ormanlarda, çit kenarlar?nda ve k?rlarda rastlan?r. Gövdeleri silindirik, kabu?u koyu gri renkli ve çok s?k dall?d?r. Küçük dallar?n ucu dikenlidir. Çiçekleri beyaz renklidir. Meyveleri sonbahar veya k?sa do?ru olgunla?an mâvimsi siyah renkli, küremsi ?ekilli ve ek?i lezzetlidir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara, Ege ve Karadeniz bölgesi.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi, çiçekleri ve kurutulmu? meyveleridir. Çiçekler kuru bir havada toplan?r ve derhal kurutulur. Çiçekleri hafif müleyyin ve kan temizleyicidir. Meyvelerinde ?ekerler ve organik asitler vard?r. ?shali keser. Mide ve barsaklar?n düzenli çal??mas?n? sa?lar. Terletir ve vücuda biriken zararl? maddelerin at?lmas?n? sa?lar. Bo?az ve bademcik iltihab?n? giderir. Anne sütünü art?r?r.
Çam f?st???: (Pines pinea) Çam kozalaklar?n?n içinden ç?kart?l?r. Kuvvetli bir besindir. Günde 2 çorba kas???ndan fazla yenmemelidir.
Kullan?ld??? yerler: Bron?it verem ve akci?er hastal?klar?n?n çabuk iyilesmesine yard?mc? olur. Afrodizyak özelli?i vard?r.
Çemen: (Wärmflasche / Fenugrec / Fenugreek / Buy otu) Nisan-haziran aylar?nda, sarimsi-beyaz renkli çiçekler açan 20-40 cm yüksekli?inde, bir senelik, otsu bir bitki. Buy otu, hulbe otu olarak da bilinmektedir. Gövdeleri dik, silindir biçiminde, içi bos ve oldukça dall?d?r. yapraklar? sapl? ve 3 yaprakç?kl?d?r. Çiçekler teker teker veya 2 tânesi bir arada olmak üzere bir yapra??n koltu?undan ç?kar. Meyveleri düz veya az çok k?vr?lm?? olup, fasulye meyvesine benzer. ?çinde esmer-sari veya k?rm?z?ms? 6-20 tohum ta??r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Trakya, Marmara, Orta, Güney ve Güneydo?u Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Kullan?lan k?s?mlar? tohumlar?d?r. Olgun meyveler toplan?r, güne?te kurutulduktan sonra, sopa ile dövülerek tohumlar meyvelerden d??ar? ç?kar?l?r. Tohumlar?nda müsilaj, uçucu ya? ve sâbit ya?, alkaloit, kolin, rutin gibi maddeler vard?r. Eski devirlerde Asya memleketlerinde ?ehvet artt?r?c? ve harplerde cesâret verici olarak çok kullan?l?rd?. Bugün ta??d??? müsilajdan dolay?, yumu?at?c? ve balgam söktürücü olarak kullan?lmaktad?r. Kuvvet verici ve i?tah aç?c? olarak, ra?itizm, diyabet, tüberküloz ve kans?zl?klarda da kullan?lmaktad?r. Unu, past?rman?n üzerini örten ve "çemen" ismi verilen kar???m? (Bu kar???m sar?msak, k?rm?z? biber ve çemen tohumu unundan ibârettir.) haz?rlamak için kullan?l?r.
Centiyane:(Centiyana / Yilanotu / Esekturpu / Gentina lutea / Gentina radix) Dogu Karadeniz Bölgesi ve Uludag'da yeti?en, 1 metre kadar yüksekli?inde, geni? yaprakl?, kal?n köklü bir bitkidir. Kökü ac?d?r. ?çi sar?, d??? esmerdir. Kökü ?ifal?d?r. Sar? ve mavi türü vard?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Do?u Karadeniz Bölgesi ve Uluda?.
Kullan?ld??? yerler: ??tah art?r?r, hazm? kolayla?t?r?r. Ate?i dü?ürür. Vücuda kuvvet verir. Mide zafiyeti ve ek?imelerini giderir. Kansizlikta da faydal?d?r.
Çivitotu: (Kokar sedef otu / Sezab / Rue) Sedefotgillerden, çay?rlarda ve hendek kenarlar?nda yeti?en, zehirli bir bitkidir. Yapraklar? geni?, çiçekleri küçük ve sar? renklidir. Çiçekleri dallar?n d???na ta?m?? demetler halindedir. Keskin bir kokusu vard?r. Kullan?rken kesinlikle tavsiye edilen doz as?lmamal?d?r.
Kullan?ld??? yerler: Kalp çarp?nt?lar?n? giderir. Mide a?r?lar?n? dindirir. Zeytinya?? ile kavrulduktan sonra ç?ban?n üzerine konulursa, ç?ban? olgunla?t?r?r.
Çi?dem: (Krokus / Colchique / Crocus / Lahlah / Mahmurçiçegi / Colchicum) Toprak alt?nda, üzeri ince veya zar?ms? birkaç pul ile örtülü, bir yumru ta??yan çok senelik bir bitki. Yapraklar? çimen yapra??na benzer. Çiçekler genellikle 1-3 tâne veya türüne göre daha fazla olup, mor, beyaz-pembe sarimtrak renklerdedir. Çiçek taç yapraklar? tüpsü olup, uç k?sm?nda huri seklinde geni?lemi? ve 6 parçal?d?r. Meyveleri çok tohumludur. Avrupa ve Akdeniz bölgesine yay?lm??, 40 civâr?nda türü vard?r. Bunun da 20 kadar? Türkiye’de bulunur. Genel olarak zehirli alkaloitler ta??yan bitkilerdir. Çi?dem türlerinin bir k?smi ilkbaharda, di?er bir k?smi ise sonbaharda çiçek açmaktad?r. Çok güzel olan çiçeklerinden dolay? da bir süs bitkisidirler. Daha çok kullan?lan? ve t?bbî olarak bilineni sonbahar veya güz çi?demi (Colchicum autumnale)d?r. Bu da a?ustos-ekim aylar? aras?nda çiçek açan yumrulu bir bitkidir. Yapraklar? ilkbaharda meydana gelir. Çiçekleri ise sonbaharda olup, pembemsi-mor veya beyazd?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Farkl? türlerde Türkiye’nin hemen her taraf?nda.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi tohumlar? ve yumrusudur. Tohumlar?nda sâbit ya?, sakaroz ve kol?isin isimli bir alkaloit bulunur. Yumrular?nda da kol?isin, inilin, ya?, ni?asta, sakkaroz bulunmaktad?r. ?drar söktürür, Kab?zl??? giderir. Kesinlikle tavsiye edilen miktardan fazla kullan?lmamal?d?r. Çi?dem tohumu ve yumrusundan haz?rlanan preparatlar uzun zamandan beri damla hastal???na kars? kullan?lmaktad?r. Kol?isin bir ara kansere kars? kullan?lm??sa da, hayvansal hücreler için çok zehirli oldu?undan hâlen terk edilmi?tir. Kol?isinin hücre bölünmesini durdurmas? etkisinden faydalan?larak, poliploit mutasyonlar elde etmek için zirâatta kullan?lmaktad?r. Poliploit organizmalar genellikle normalden daha fazla olan büyüklükleri ile göze çarparlar. Bu metod sâyesinde ekonomik de?er ta??yan bu bitkilerin yaprak veya meyve ürünlerini artt?rmak mümkün olmaktad?r.
Ci?erotu: (Pulmonaria officinalis) Hodangiller familyas?ndan, 10-15 cm boyunda, uzun ömürlü otsu bur bitkidir. Çiçekleri önce k?rm?z?mt?rakt?r. Sonra mor ve mavimsi bir renk al?r. Gövdesi dik ve tüylüdür. Tanen, müsilaj, sekerler, reçine ve sabit ya? içerir. Tedavi için yapraklar? kullan?l?r.
Kullan?ld??? yerler: Gö?sü yumu?at?r. Öksürü?ü keser. Akci?er hastal?klar?nda faydal?d?r. ?drar söktürür.
Çilek: (Kocayemi? / Fragaria / Strawberry / Fraisier / Erdbeere / Fraise) Gülgillerden, saplar? sürünce, çiçekleri beyaz bir bitkidir. Yemi?i (Çilek) ilk zamanlar pembe olup, geli?tikçe koyu bir renk ve güzel kokulu bir hal al?r.
Türkiye’de yeti?ti?i bölgeler: Ege, Marmara, Karadeniz bölgesi.
Kullan?ld??? yerler: Vücudu kuvvetlendirir. Hasta olmay? önler. ?drar söktürür. Böbrek ve mesane hastaliklar?n?n iyile?mesine yard?mc? olur. Mide ve barsak tembelli?ini giderir. Sinirleri kuvvetlendirir. Hasta olmay? önler. Barsak kurtlar?n? döker. Ate?i dü?ürür. Cilde tazelik ve güzellik verir. Distaslarini eritir. Midesi zay?f olanlar suyunu içmelidir. Baz? kimselerde alerji yapabilir.
Çitlembik:(Terpentinpistazie / Térébinthe / Terebinth tree)
Nisan-haziran aylar? aras?nda, ye?ilimsi renkte çiçekler açan, 2-6 m yüksekli?inde, k???n yapra??n? döken a?açlar. Menengiç olarak da bilinir. Meyveleri önce k?rm?z?ms? olup, daha sonra kahverengine döner. A?ac?n dallar?na yap?lan yaralamalarla yahut da kendili?inden s?zmayla sak?z elde edilir. Bu sak?z, bal k?vam?nda, sar?ms? veya grimsi renkli ve ho? kokulu olup menengiç sak?z? ad?n? al?r. Bat? Anadolu’da yabânî menengiçleri a??lamak sûretiyle antepf?st??? elde edilmektedir.
Kullan?ld??? yerler: Menengiç sak?z? dahilen, idrar ve solunum yollar? antisepti?i olarak kullan?ld??? gibi, gö?üs yumu?at?c? ve balgam söktürücü olarak da kullan?l?r. Meyveleri rezin, uçucu ya?, palmitik, oleik, stearik asit gibi ya? asitlerini ihtivâ eder. Meyveleri idrar söktürücü etkiye sâhiptir. Gaziantep bölgesinde meyveleri kavrularak menengiç kahvesi ad? alt?nda kahve yerine kullan?lmaktad?r.
Civanperçemi: (Binbiryaprak otu / Kandilçiçegi / Schafgarbe / Milliefeuille / Herbeaux charpentiers / Yarrow) Haziran-eylül aylar?nda, beyaz veya pembemsi renkli çiçekler açan, yol kenarlar?nda, tarlalarda ve kurak topraklarda yeti?en 20-100 cm yüksekli?inde, kokulu, çok senelik ve otsu bir bitki. Binbiryaprak otu veya kandilçiçegi olarak da an?lmaktad?r. Gövdeleri dik, dals?z ve yumu?ak tüylüdür. Yapraklar? saps?z ve koyu ye?il renklidir. Çiçekleri, küçük tepecik (kapitulum) halinde bir araya toplanm?? olup, yalanc? bir semsiye durumunu meydana getirirler. Bu kapitilumun di? taraf?nda 5-6 tane dil seklinde beyaz renkli di?i çiçekleri, orta k?sm?nda ise tüp seklinde, kirli-beyaz renkli erdi?i çiçekleri vard?r. Meyveleri gri renkli ve tüysüzdür.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Kuzey ve Do?u Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?sm?, yaprakl? ve çiçekli dallar?d?r. Dallar ve çiçekler henüz tamamen aç?lmadan toplan?r ve gölgede kurutulur. Bitkinin bu k?s?mlar? uçucu ya?, sabit ya? ve ac? glikozit maddelerini ihtiva ederler. Kuvvet verici, uyar?c?, idrar ve gaz söktürücüdür. ?çerisindeki Sincolden dolay? antiseptik, balgam söktürücü ve midevidir. Yara iyi edici bir özelli?i vard?r. Basurda sulu hulasas? fitil halinde verilir. Memleketimizde 20 kadar Binbiryaprak otu türü tespit edilmi?tir. Bunlar?n ekserisi halk aras?nda yukar?daki tür gibi kullan?lmaktad?r.
Çobançantas?:(Çoban kesesi / Çobantorbasi / Capsella bursa pastoris) Turpgillerden bir çe?it yaban bitkisidir. Meyveleri torbaya benzer. Yapraklar? rozet ?eklinde olup, demet görünümündedir.Çiçekleri beyazd?r. Yaz aylar?nda toplan?p kurutulur.
Kullan?ld??? yerler: Böbrek ve kum ta?lar?n?n dü?ürülmesine yard?mc? olur. A?r?lar? giderip, vücuda rahatl?k verir. Burun kanamalar?n? durdurur.
Çobanpüskülü:(Stechpalme / Houx / Holly / Houx commun / Ilex aquifolium) Ço?unlukla çal?, bazen da, 10-15 metreye kadar boyu uzayabilen bir a?aç. Yapraklar kal?c?, derimsi, oval, kenarlar? geni? di?li ve di?lerin tepesi dikenlidir. Çiçekler iki evcikle olup, kurullar hâlinde bulunur. Meyvesi yuvarlak ve parlak k?rm?z?d?r. Kuzey Afrika, Bat? ve Güney Avrupa ve Bat? Asya’dan Çin’e kadar olan bölgelerde yeti?ir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Trakya ve Kuzey Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Ate?i dü?ürür, terletir ve vücuda rahatl?k verir. Meyvenin iç kabu?u ökse yap?m?nda kullan?l?r. Odunu çok sert, a??r ve koyu renktedir. Çok iyi cilâ tutar. Tornac?l?kta, kaplamac?l?kta, çark di?i yap?m?nda kullan?l?r. Körpe dallar? kamç? sap? yapmaya yarar. Süs bitkisi olarak da yeti?tirilir.
Çörekotu: (Çörekotu / Siyah susam / Sevkerak / Nigella / Schwarz-küemmel / Nigelle / Black cumin) Haziran-temmuz aylari arasinda ye?ille kar???k aç?k mâvi renkli çiçekler açan, 20-40 cm boyunda bir senelik, otsu bir bitki. Yol kenarlar? ve bilhassa ekin tarlalar? içinde bulunur. Gövde dik ve kisa tüylüdür. Yapraklarin alttakileri sapl?, üsttekiler? saps?zd?r. Çiçekler uzun sapl? ve tek tektir. Taç yapraklari iki loplu ve bal özü bezleri t??iyan 8 tâne küçük parça hâlindedir. Meyveleri çok tohumlu olup, tohumlar siyah renkli ve oval ?ekillidir. Güney Avrupa, Balkan memleketleri, Kuzey Afrika, Türkiye ve Hindistan’da yeti?tirilmektedir.
Sam çörekotu (Nigella damascena): Yapraklari parçalidir. Çiçekleri tek ve üst yapraklar tarafindan örtülmü? durumdad?r. Parlak mâvi çiçeklidir.
K?r çörek otu (Nigella arvensis): 10-30 cm yüksekli?inde mâvi çiçeklidir. Yapraklari sivri parçalidir. Tohumlar? kurt dü?ürücü olarak da kullan?l?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Trakya ve Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?s?mlar? tohumlar?d?r. Tohumlar? tamâmen olgunla?t?ktan sonra toplan?r ve güne?te kurutulur. Çörekotu tohumlar?nda uçucu ve sabit ya?, tanen, sekerler, glikozit bünyeli bir saponin ve alkaloitler bulunmu?tur. Tohumlar? gaz söktürücü, uyar?c? ve idrar söktürücü olarak kullan?lmaktad?r. Güzel kokusu sebebiyle müshil ilâçlar?n?n içine ilâve edilen iyi bir lezzet ve koku de?i?tiricidir.
Çöven:(Gipskrau / Gypsophile / Gypsophila / Sabunotu / Helvac?kökü / Saponaia officinalis) Haziran-temmuz aylarinda beyaz çiçekler açan, 50-60 cm yüksekli?inde çok dall?, çok senelik, kaz?k köklü, otsu bir bitki. Yapraklari saps?z, soluk ye?il renklidir. Çiçekler küçük pembe ve beyaz renklidir. Tohumlar küçük, hemen böbrek ?eklinde esmer renkli ve üzeri pürtüklüdür. Köklerinin dövülmesinden çöven elde edilir. Memleketimizde 27 kadar türü bulunur.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Orta ve Do?u Anadolu
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?s?mlar? kökleridir. Konya ve Bey?ehir havâlisinde bu bitkiye di?i çöven ismi verilmektedir. ?drar söktürür. Terletir. Vücuda rahatl?k verir. Kusturur ve balgam söktürür. Çöven köklerinde saponin, reçine ve seker vard?r. Eskiden beri temizleyici olarak, lekeleri ç?karmak için kullan?l?r. Memleketimizde ve Yak?n Do?u’da “tahin helvas?” yap?m?nda da kullan?ld??? için buna, helvac? çöveni ismi de verilmektedir. Bâz? yörelerimizde ve K?br?s’ta, pi?irilerek salamura edilen hellim tipi peynirin bozulmamas? için suyuna çöven kökü b?rak?l?r. Trakya bölgesinde çöven otundan “köpük helvas?” ismiyle beyaz, köpüksü helva yap?l?r.
----------------------------------------------------------------------------
SAYFA 03
Dalakotu: ( Gemeiner / Gamander / Germander / Kurtluca / Duvarsedefi / Teucrium chamaedrys / Yerme?esi )
Haziran-eylül aylar? aras?nda pembe veya beyaz?ms? renkli çiçekler açan, 10-30 cm boyunda, çok senelik, otsu bir bitki. Kisamahmuz, yer me?esi ve yer palamudu gibi adlarla da tan?n?r. Orman altlar? ile kurak çay?rlarda rastlan?r. Gövdeleri yat?k, gövdeden ç?kan dallar ise dik, alt k?s?mlar? yuvarlak üst k?s?mlar? ise dört köseli ve tüylüdür. Çiçekler yapraklar?n taban?nda gruplar te?kil ederler. Pembemsi renkteki çiçekler tüp seklindedir. Dalakotunun tüylü olan? ”Teucrium polium” mayas?l otu olarak tan?nmaktad?r. Bitki, üzerini tamâmen kaplam?? olan tüylerden dolay? beyaz-gri renktedir. Yapraklar?n kenarlar? bilhassa uca do?ru di?li ve içe do?ru k?vr?kt?r. Çiçekleri beyaz renkli olup oval durumlarda toplanm??t?r. Anadolu’da ço?u yerde yayg?nd?r. Ayn? dalak otu gibi kullan?lmaktad?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara, Karadeniz, Orta Anadolu ve Akdeniz bölgesi.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi, toprak üstü k?s?mlar?, yâni çiçekli bitkidir. Çiçek açma mevsiminde çiçekli dallar toplan?r, demet yap?l?p havadar bir yerde kurutulur. ??tah aç?c?, uyar?c?, yaralar? iyi edici ve ate? dü?ürücü olarak kullan?l?r. Bitki uçucu ya?, ac? maddeler, tanen, glikozit ve saponinler ta??r
Damkoru?u:(Dach-Hauwurz / Orpin / brûlant / Joubarbe / Des toits / Wallpepper / creeping jack / Kulokotu / Saks?güzeli / Sedum / Sempervium)
Etli yapraklar? olan, bir veya çok çiçekli bir bitkidir. Beyaz-sari-pembe renkli olan çiçekleri, Küreci veya salk?m durumunda bulunurlar. Ço?unlu?u kuzey yar?mkürede bulunan 600 türü vard?r. Türkiye’de 35 türü bulunur. Tek veya çok y?ll?k bitkilerdir. Yapraklar? tabanda rozetler meydana getirirler.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Trakya ve Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Basur memelerini gidermek ve nas?r tedavisi için kullan?l?r.
Defne: (Lorbeer / Laurier / Sweet bay laurel / Laurus nobilis )
6-18 m yüksekliginde, yuvarlak tepeli ve s?k dall? bir a?aç veya a?açç?kt?r. Alma??k sap?n iki yan?nda kar??l?kl? de?il de aral?kl? olarak bir sa?da, bir solda bitmi? yapraklar seklinde dizilmi?, 7.5-10 cm uzunlu?undaki yapraklar oval biçimli, donuk renkli derimsi ve sert kenarlar? da genellikle dalgal?d?r. Bitkinin sarimsi veya ye?ilimsi beyaz renkte küçük çiçekleri, olgunla?t???nda rengi koyu mora dönen tek tohumlu, etli meyveleri vard?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Bütün Akdeniz çevresi, özellikle nemli bo?azlar. Vatani Anadolu’dur.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi yaprak ve meyveleridir. Yapraklar? uçucu ya? yönünden zengindir. Baharat olarak kullan?l?r. Defne meyvelerinde de uçucu ya? ve di?er ya?lar, ac? maddeler bulunur. Meyveleri midevî ve sinir a?r?lar?na kars? kullan?l?r. Meyve yapraklar?ndan elde edilen ya? cildi tahri? edici merhemlerin içine konur. Ayni maksat için veteriner hekimlikte de, bundan ba?ka sabun ve ?ampuanlara koku vermek için de kullan?l?r. Ayr?ca, ate? dü?ürücü, terletici, i?tah aç?c?, ve hazm? kolayla?t?r?c? özellikleri bilinmektedir. Hamilelerin kullanmas? tavsiye edilmemi?tir.
Demirhindi:(Tamarindearinde / Tamarinier / Tamarind/ Tamarin / Tamarindus indica / Pulpa tamarindorum cruda )
Hindistan ve tropikal bölgelerde yeti?en, yay?k dall? boyu 20-25 metreye ulasan s?cak iklim a?ac?d?r. Anayurdunun Habe?istan oldu?u tahmin edilmekte ise de bugün bütün tropikal bölgelerde yeti?mektedir. Çiçek açt??? zaman çok güzel bir görünümü oldu?undan yeti?ti?i bölgelerde, yol kenarlar?na park ve bahçelere dikilir. Çiçekleri sari veya k?rm?z? renkte olup, dallar?n ucunda salk?m seklinde bulunurlar. Meyveleri 20 cm civar?nda, kahverengi, çok tohumlu olup, olgunla??nca aç?lmazlar. Gövde k?smi tahta isleri ve oymac?l?kta kullan?l?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Güney bölgelerde yeti?ir.
Kullan?ld??? yerler: Yapraklar? kaynat?larak elde edilen suyu solucan dü?ürmede ilâç olarak kullan?l?r. Meyvelerinden ise ilâç yap?m?nda istifâde edilir. Meyvenin bile?iminde elma asidi, sitrik asit, asetik asit, seker ve pektin bulunur. T?bbî kullan?lmas?n?n d???nda seker ve tatl?c?l?kta ve vücuda serinlik ve rahatl?k verdi?i için ?erbet olarak kullan?l?r. Ayr?ca, susuzlu?u giderici, ve müshil etkileri de bilinmektedir.
Deniz kaday?f?: (Alarga esculenta / Carrageen )
Esmer su yosunlar?ndan bir çe?it deniz bitkisidir.
Kullan?ld??? yerler: Solunum ve haz?m sistemi nezlelerini giderir. Vücudu besleyici olarak kullan?l?r.
Deniz üzümü: (Meerträrubchen / Ephédre / Sand Cherry / Sea Grape / Ephedra campylopoda)
Dünyan?n kurak yerlerinde yeti?en bir bitkidir. Ye?il ve çok dall? olan sürgünlerinde pul seklinde kar??l?kl? iki yaprak bulunur. Yapraklar terlemeyi azaltmak maksad?yla çok küçülmü? ve pul seklini alm??t?r. Bu sebeple dallar özümleme vazifesini üzerine alm?? ve ye?illenmi?tir. Bu dallar dü?üm ve dü?ümler aras? k?s?mlara ayr?lm??lard?r. Ephedralar normal olarak iki evcikledir. Fakat bir evcikle hatta erdi?i çiçekli olanlar da vard?r. Ephedra cinsinin orta Asya’dan Akdeniz çevresi memleketlerine kadar olan bölgede, Orta Avrupa’da Kuzeybat? Amerika, Meksika ve G.Amerika Ana Da?lar?nda yeti?en 40 kadar türü, memleketimizde yeti?en üç türü vard?r.
Ephedra campylopoda (Sark?k deniz üzümü): Akdeniz ikliminin bulundu?u k?y? bölgelerimizde, me?e ve ard?ç türleri üzerinde sar?l?c? olarak yeti?ir. Dallar? 1-4 mm çap?nda, silindir seklinde, ç?plak, boyuna hafif çizgilidir. Meyveleri ekim ay?nda olgunla?an, ate? k?rm?z?s? renkli, iki tohumlu, 8-10 mm çap?nda yalanc? üzümsü bir meyvedir.
Ephedra majör (Dik deniz üzümü, dagburugu): ?ç Anadolu’da özellikle tasl? ve çak?ll? yamaçlarda yeti?ir. 0.3-2 m boyunda, çal? görünü?ünde, odunlu bir bitki. Dallar sik, 1-1.5 mm çap?nda, koyu ye?il renkli ve ç?plakt?r. Yapraklar derimsi ve küçük, meyve k?rm?z?, nâdiren sari renkli, küre seklide ve üzümsüdür.
Ephedra distachya: Vatani Akdeniz çevresi memleketleridir. Memleketimizde Kars, Kayseri, Çanakkale çevresinde yeti?mektedir.
Ephedra sinica: Çin’de 5000 y?ldan beri tan?nan ve halk t?bb?nda kullan?lan önemli bir bitkidir. Bu bitki özellikle Güney Çin’de deniz kenar?na yak?n yerlerde yeti?ir. Bugün Kuzey-Bati Hindistan ve Bati Pakistan’da yeti?mektedir. Bitki 60-90 cm yüksekliktedir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara, Ege, Akdeniz ve ?ç Anadolu.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi kuru dallar?d?r. Bile?iminde, Ephedrin alkaolidi ve tanen vard?r. Ephedrin ast?ma kars? kullan?l?r. Eski devirlerden beri Çin’de ve Orta Asya’da terletici, ate? dü?ürücü, romatizma a?r?lar?n? ve ast?m nöbetlerini dindirici olarak kullan?lm??t?r. Fakat bugün ço?unlukla ast?m nöbetlerini dindirici ve yüksek ate?e kars? kullan?lmaktad?r.
Dereotu: (Dile / Aneth / Anet / Tereotu / Anethum / Anethum graveolens / Peucedanum graveolens)
Nisan-haziran aylar? aras?nda, sar?mtrak renkli çiçekler açan 30-70 cm boyunda, güzel kokulu, bir senelik otsu bir bitkidir. Dereotu, durakotu olarak da bilinir. Rutubetli, sulak ve gölgeli yerleri sever. Gövdesi dik, dall?, tüysüz, üstü çizgili ve içi bostur. Yapraklar ince ve dar parçal?, koyu ye?il renkli ve etlidir. Yaprak sap?n?n alt k?sm?nda gövdeyi saran geni? bir yaprakç?k bulunur. Alt yapraklar? sapl?, üst yapraklar saps?zd?r. Çiçekler bile?ik semsiye durumunda toplanm??lard?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara, Ege, Akdeniz bölgelerinde bahçelerde yeti?tirilir.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?smi meyveleridir. Meyveler eylül sonunda toplan?r ve gölgede kurutulur. Meyvelerinde sâbit ve uçucu ya?, pektin ve azotlu bile?ikler vard?r. Meyveler yat??t?r?c?, mide ve ba??rsak gazlar?n? önleyici olarak kullan?l?r. Haz?ms?zl?k ve h?çk?r??a da tesiri iyidir. Yapraklar? da yemek ve salatalarda kullan?l?r.
Devedikeni: (Circium arvense / Chardon / Yabani enginar)
Bile?ikgillerden, tarlada yeti?en 1 metre kadar boyunda bir bitkidir. ?nce ve çengelli bir yap?ya sahiptir. Yasken güzel koku verir. Kuruyunca kokusunu kaybeder.
Kullan?ld??? yerler: Ate? dü?ürücü, terletici ve vücuda rahatl?k verici olarak kullan?l?r.
Dolamaotu: (Pronychia serpilifolia)
Karanfilgiller familyas?ndan, ye?il ve beyaz renkte küçük çiçekleri bulunan bir bitkidir. Yapraklar? beyaz?mt?rak ye?il renklidir. Köklerinden faydalan?l?r.
Kullan?ld??? yerler: Dolama ve ç?ban tedavisinde kullan?l?r.
Dü?ünçiçe?i:(Hahnenfuss / Rénoncule / Buttercup ranunculus / Giritlalesi / Sekayiklalesi / Turnaaya?? / Kurba?aotu / Sütlüce otu)
Nisan-temmuz aylar? aras?nda, ekseriya parlak sari, nâdiren beyaz renkli çiçekler açan bir veya çok senelik otsu bitkilerdir. Çiçekleri ekseriya tek baslar?na 5 veya daha çok parçal?d?rlar. Taç yapraklar? genellikle parlak sari renktedir. Yapraklar elsi dilimli veya tam kenarl?d?r. Memleketimizde 78 türü bulunmaktad?r.
Kullan?ld??? yerler: Dü?ünçiçe?i (Ranunculus) türleri yak?c?, tahri? edici, k?zart?c? ve zehirli bitkiler olarak tan?nm??lard?r. Tedâvi sahas?nda nâdiren kullan?l?r. Tedâvi maksad?yla kullan?lmakta olan türler ?unlard?r:
Yak?c? dü?ünçiçe?i (R. acar), yumrulu dü?ünçiçe?i (R. bulbosus), bâsurotu (R. icarca) batakl?k dü?ünçiçe?i (R. scelerotus).
Bâsurotu ortaça?dan beri bâsura kars? kullan?lmaktad?r. Saponin, glikozit ve yak?c? bir uçucu ya? ta??r. Kavak merhemi ile birlikte hâricen basura kars? verilmektedir.
Batakl?k dü?ünçiçe?i ise zehirli olarak tan?nm?? bir türdür. Hâricen k?zart?c? ve kan toplay?c? olarak kullan?l?r.
Dulavratotu:(Daphne mezereum)
Çiçekleri güzel kokulu olan bir a?açç?kt?r. Yüksek yerlerde yeti?ir. Meyveleri k?rm?z?mt?rak, yapraklar? aç?k ye?ildir. Kabuklar? kullan?l?r.
Kullan?ld??? yerler: Zona (arpac?k) tedavisinde kullan?l?r.
Ebegümeci:(Hubbaz / Malva silvestris / Feuille de mauve / Mallow) Çiçekleri ?ifal? olan, yapraklar? da sebze olarak yenilen, kendi kendine yeti?en bir ottur. 20-70 cm boyundad?r. Yapraklar? sarmald?r. May?s-A?ustos aylar? aras?nda çiçek açar. Yaprak ve çiçeklerinde fazla miktarda "müsilaj" vard?r. Yaprak ve çiçekleri taze iken kullanilir.
Kullan?ld??? yerler: Gö?sü yumu?at?r, öksürü?ü keser. Mide ve barsaklarin düzenli çal??mas?n? sa?lar, kab?zl??? giderir. Ate?i dü?ürüp, vücuda rahatl?k verir. Bo?az ve bademcik iltihablarini giderir. Lapas?, çibanlarin olgunla?mas?n? sa?lar. Burun kanamas?n? durdurur. Di? eti hastal?klar?n? tedavi eder, mide a?r?s?n? keser.
Ekinezya (Echinacea purpurea,cone flower,koni çiçe?i, kirpiotu)
Temmuz-ekim aylar?nda açan, papatyaya benzer mor çiçekli ömürlü otsu bir bitkidir.1-1,5 metreye varan çiçek saplar? sert ve tüylü yapraklar?n ortas?ndan ç?kar. Kahverengi, ?i?kin ve hafif dikenli tohum kafas? yüzünden kirpiotu olarak da an?l?r.Toprak üstünde kalan k?sm? k???n kurur, baharda takrar ye?erir.Anavatan? Kuzey Amerika'd?r. Çok eski zamanlardan beri k?z?lderililer taraf?ndan ilaç olarak kullan?lm??t?r. Günümüzde de dünya çap?nda yayg?n olarak kullan?lmaktad?r.
Bitkinin bütün bölümlerinden farkl? ?ekillerde yararlan?l?r. Bitki çay? olarak,ekstre,ya? veya kurutulmu? köklerinden elde edilen tozu kullan?l?r.
Kullan?ld??? yerler:En çok solunum yollar? hastal?klar?nda kullan?l?r. Bo?az enfeksiyonlar?,grip, öksürük, so?uk alg?nl??? ve bron?ite iyi gelir.A?r? kesici ve ate? dü?ürücüdür. Ba????kl?k sistemini güçlendirdi?i söyleniyor.
E?ir otu:(Azakeyeri / Acarus calamus / Sweet sedge / Hazenbel) Y?lanyast??? giller familyas?ndan, akarsu k?y?lar? ve batakl?klarda yeti?en 60-70 cm boyunda otsu bir bitkidir. Meyveleri ye?ilimsi, çiçekleri, siyaha yak?n erguvani renktedir. Tad? mayho?tur.
Kullan?ld??? yerler: ??tah açar, Mide ve barsak gazlar?n? giderir. Mide ek?imesini geçirir. ?drar ve adet söktürür. Di? etlerini kuvvetlendirir. Ter söktürür, ate?i dü?ürür ve a?r?lar? dindirir. Sinirleri yat??t?r?r. Sar?l?k tedavisinde de kullan?ld??? bilinmektedir.
Enginar:(Artischocke / Artichaut / Artichoke / Cynara scolymus / Cynara / Artichaut cynaria scolymus) Haziran-temmuz aylar? aras?nda, mavi-mor renkli çiçekler açan, 50-150 cm boyunda çok senelik otsu bir bitkidir. Killi, kumlu ve rutubetli topraklarda yeti?tirilir. Gövdeleri dik, kuvvetli, sert ve boyuna olukludur. Yapraklar? saps?z, büyük, uzun-oval ve parçal?d?r. Çiçekler üst yapraklar?n koltu?undan ç?kan, uzun saplar?n ucunda büyük basç?klar halinde toplanm??t?r. Çiçek tablas? etlidir. Hepsi tüp seklinde olan çiçekleri ve bunlar?n aralar?nda bulunan tüyleri ta??r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Marmara ve Ege bölgesinde bahçelerde yeti?tirilir.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin sebze olarak kullan?lan k?smi, çiçek tablasi ile tâze dip yapraklar? ve kökleridir. Yapraklar ve kökte eynarin isimli ac? bir madde, inilin, tanen ve filavon bünyesinde bir glikozit vard?r. Tâze yaprak ve köklerinden yap?lan hulâsa ve tâze yapraklardan haz?rlanan çay, safra ço?alt?c? ve idrar artt?r?c? olarak karaci?er hastal?klar?nda kullanilir. Kanda kolesterini azalt?r. Ate? dü?ürücü ve i?tah aç?c? tesirleri vard?r. Ayrica, idrar söktürür, bedeni ve ruhi bitkinli?i giderir, romatizma ve ?eker hastal?klar? için faydal?d?r.
Ergeçsakal?: (Erkeçsakal?/ Çay?rmelikesi / Spirea / Flipendula ulmaria) Gülgillerden, Dallar? sa?lam, sert ve k?rm?z?mt?rak bir bitkidir. Çiçekleri kar taneleri gibidir ve dallar?n ucunda toplanm??t?r. Yaz aylar?nda toplan?p kurutulur. Bu bitkinin her yeri kullan?lmaktad?r.
Kullan?ld??? yerler: ?drar söktürür, vücutta biriken zararl? maddelerin at?lmas?n? sa?lar. Böbrek, mesane ve idrar yollar?ndaki iltihaplar? giderir. Kan? temizler. Sinirleri yat??t?r?r. Nefes darl??? ve ast?mda faydal?d?r. Di?eti ve bo?az iltihaplar?n? giderir.
E?ekkula??: (Karakafes / Mayasilotu / Aguga raptans / Symphytum/ Consoude) S???rdiligillerden, çiçekleri beyaz veya menek?eye çalan renklerde, yapraklar? ne?ter seklinde bir bitkidir. Mart-Temmuz aylar? aras?nda toplan?p kurutulur.
Kullan?ld??? yerler: Müzmin ishali keser. Nefes darl???n? giderir. Gö?sü yumu?at?r. Öksürü?ü keser. A??z, dil ve bo?az iltihaplar?n? giderir.
Ezan çiçe?i (Gece mumu, Evening primrose,Oenothera) Yaz boyunca iri sar? çiçekler açan,rozet ?eklinde tüylü yaprakl? otsu bir bitkidir. Do?adaki en zengin Linoleik asid kayna??d?r.
Kullan?ld??? yerler: Kan kolesterolünü ve kan bas?nc?n? düzenler ayn? zamanda adet döneminde görülen gerginlik, huzursuzlu?u, kar?n ve ba? a?r?s?n? giderir. Dikkat da??n?kl???n? azalt?r. Egzaman?n neden oldu?u tahri?e iyi gelir. Ayr?ca cilt kurumas?, saç dökülmesi, özellikle romatizma ile ilgili eklemlerdeki ?i?likler ve a?r?lar içinde faydal?d?r.
Cilt rahats?zl?klar?nda bitkiden elde edilen ya? haricen sürülür. Di?er ?ikayetlerde ise kapsül ?eklinde al?n?r. Do?al bir ürün olarak (Evening Primrose) ad? ile eczanelerde sat?l?r.
Hamilelerde dikkatli kullan?lmal?d?r.
Fesle?en: (Basilienkraut / Basilic / Sweetbasil / Reyhanotu / Ocimum basilicum )
Haziran-eylül aylar? aras?nda, pembemsi veya sarimsi-beyaz renkli çiçekler açan, 20-40 cm yüksekliginde, çok senelik, kuvvetli kokulu, otsu bir bitkidir. Reyhan otu olarak da bilinir. Vatani Iran ve Hindistan’d?r. Gövdeleri dik, tüysüz veya hafifçe tüylü, çok dall? ve yaprakl?d?r.Yapraklar kar??l?kl? ve uzunca sapl? olup, hös kokuludur. Çiçekler üst yapraklar?n koltu?unda ekseriya 6 çiçekli durumlar hâlinde toplanm??t?r.Çanak ve taç yapraklar? tüp seklinde ve 2 dudakl?d?r.Meyveleri oval ?ekilli, küçük ve parlak siyah renklidir.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Yerli de?ildir. Süs bitkisi olarak yeti?tirilir.
Kullan?ld??? yerler: Bitkinin kullan?lan k?s?mlar?, tâze çiçekli dallar? ve tohumlar?d?r. Uçucu ya? ta??maktad?r. Bu ya? içinde estragol,linalol, cineol ve pinen vard?r. Fesle?en midevî, yat??t?r?c? ve barsallarda gaz te?ekkülüne mâni olucu özelliklerinden dolay? % 1-2 lif çay hâlinde kullan?l?r. Uçucu ya?da da ayni hassalar vard?r.?drar yollar? hastal?klar?na kars? tesirlidir. Tohumlar?ndan öksürük kesici olarak istifade edilir. Baharat olarak salata ve çorbalarda kullan?l?r. Ete, bal??a ve sosise konur. Süte ve hardala kar??t?r?l?r.Anadolu’da aroma vermesi için pekmez yap?l?rken içine konulur. Uçucu ya?? parfümeride de kullan?l?r. Ayr?ca öksürü?ü kesici, haz?ms?zl??? ve bas dönmeleri giderici özelli?i de bilinir. Ari sokmalar?na kars? da faydal?d?r.
Filiskin: (Yarpuz / Mentha pulegium)
Akdeniz bölgesinde yeti?en, üzeri tüylü, 10-15 cm boyunda kuvvetli kokusu olan bir bitkidir. Yapraklar? k?sa sapl? olup, oval seklindedir. Çiçekleri morumsu pembedir. Terkibinde uçucu ya? (Pul egon) vard?r.
Kullan?ld??? yerler: Mide a?r?lar?n? keser. Kusma ve bulant?y? önler. ?ktidars?zl??? giderir. Vücudun dinç kalmas?n? sa?lar.
F?nd?k: (Haselnuss / Noisetier / Hazel-tree / Corylus avellana / Cobnut / Noisetier)
Kuzey yar?mkürenin ?l?man bölgelerinde yeti?en, çal?ms? veya alçak boylu, tek evcikle, erkek ve di?i çiçek ayr? a?açta, ayr? yerlerde olan bitkiler. F?nd???n erkek çiçekleri t?rt?ls?d?r. Di?i çiçekler ayr? a?açta ve tomurcuk hâlinde küçüktür. Genel olarak çiçekler yapraklardan önce açarlar. Yapraklar? yuvarlak, oval veya yürek biçiminde, tüylü, yaprak kenarlar? di?lidir. Di?i çiçeklerin çanak yapraklar?ndan olgunla?an f?nd?klar?n toplanmas? temmuz ve a?ustos aylar?ndad?r. F?nd?k a?ac? türlere ba?l? olarak çal? formunda oldu?u gibi, 15-20 m.ye kadar da boylan?r. Kültür çe?itlerinin ço?u 3-4 m boyundad?rlar. Bununla beraber baz? memleketlerdeki tek gövdeli a?aç seklinde yeti?tirilir. F?nd?klar, meyvelerin iriliklerine ve ?ekillerine göre isimlendirilir.
Yurdumuzda yeti?tirilen basl?ca kültür çe?itleri; tombul f?nd?k, sivri f?nd?k, badem f?nd?k, kan f?nd??? ve fosa f?nd???d?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Do?u Karadeniz bölgesi (Ordu, Trabzon, Giresun); Zonguldak, Bolu.
Kullan?ld??? yerler: ?ç f?nd???n bile?iminde ortalama olarak % 4’ü su, % 65,4’ü ya?, % 15,6 protein, % 2,6 selüloz, % 0,98 azotsuz ekstram maddeler ve % 1,55 kül vard?r.Ya? ve proteinler bak?m?ndan önemli bir besin maddesidir. F?nd?k, vitamin bak?m?ndan da iyi bir kaynakt?r. En fazla Vitamini bulunur. 100 gram iç f?nd?kta 0,54 MGK B vitamini, ayr?ca az miktarda A ve C vitaminleri de vard?r. Külünde % 0,29 Cad, %35 P ve % 0,0041 Fa bulunur. Zengin bir besin maddesi olan f?nd???n 1000 gram? 725 kalori sa?lar. Bu özellikleriyle f?nd?k, bedeni ve zihni yorgunluklar? giderir. Vücuda kuvvet verir. Hamilelik ve variste de tavsiye edilir.
F?nd?k ya??: Böbrek a?r?lar?n? giderir. Kum ve tas dü?ürülmesine yard?mc? olur. Barsak solucanlar?n? dü?ürür. Mideleri rahats?z olanlar, damar sertli?i olanlar veya yüksek tansiyondan ?ikayet edenler, çok az yemelidir.
Frenk maydanozu: (Caerefolium / Chervil / Carfeuil)
Maydanozgillerden, itirli bir bitkidir. Birçok çe?idi vard?r.
Kullan?ld??? yerler: ?drar ve ayba?? kani söktürür. Basur memelerinin verdi?i ?ikayetleri giderir. Suyuyla kirpiklere kompres yap?l?rsa, uzamalar?n? sa?lar.
Frenküzümü: (Stachelbeere / Groseille / Currant / Ribes rubrum / Currant / Groseille)
Çogunlugu kisin yapra??n? döken, bâz?lar? da her zaman ye?illi?ini muhafaza eden bodur çal?lard?r. Kökleri saçak seklinde olup, fazla derine inmezler. Dallar? zay?ft?r. Her sene dipten yeni sürgünler meydana getirir. Meyveleri küçük salk?mlar hâlindedir. Salk?mlar üzerinde tâneler yuvarlak ve çok parlak renklidir. Kabuk yari saydam oldu?undan, tânenin içerisindeki çekirdek fark olunabilir. Meyveler mayho? ve tatl?d?r. Frenküzümü mahsûlünü dâima genç sürgünler üzerinde verir (budamada bu hususa dikkat etmelidir). Yapraklar? el biçimindedir. Frenküzümü en iyi ?ekilde mutedil iklimlerde yeti?ir. Fazla rutûbetli ve fazla kuru topraklar? sevmez. ?lkbaharda erken uyand?klar? için, dikimi sonbaharda yapmak iyi netice verir. Bahçe zirâat?nda frenküzümü, 1,20x1,40 m aral?k ve mesâfeyle dikilmelidir. Budanmayan Frenk üzümleri iyi mahsul vermezler. Onun için yasl? dallar? budan?r. Genç sürgünleri yerlerinde b?rakarak iyi bir aralama yapmak gerekir. Köklerden süren piçleri kesip atmal?, ortada olanlar?ndan bir veya iki tânesini b?rakmal?d?r. B?rak?lan bu sürgünler fidan? gençle?tirir.
Basl?ca dört çe?it tan?nm?? frenküzümü vard?r:
1) Küçük k?rm?z? frenküzümü,
2) Büyük k?rm?z? frenküzümü,
3) Siyah frenküzümü,
4) Sari frenküzümü.
Bunlardan en makbulü büyük tâneli k?rm?z? frenküzümüdür. Bu üzüm çe?idi tesirlidir ve suyu çoktur. ?urup yapmaya elveri?lidir. Frenküzümlerini iyice olgunla?t?rd?ktan sonra toplamal?d?r.
Türkiye'de yeti?ti?i yerler: Hemen bütün bölgelerde.
Kullan?ld??? yerler: ??tah açar, hazm? kolayla?t?r?r. ?drar söktürür. Vücuda rahatl?k verir. Böbreklerdeki taslar?n dü?ürülmesine yard?mc? olur. Kar?nda toplanan suyu söker. Karaci?er sisli?ini indirir. ?urubu çok besleyicidir.
Funda: (Süpürgeotu / Erika / Bruyére / Heath / Erica / Galluna vulgaris / Buruyere )
Fundagiller familyas?ndan, alçak boylu, yaprak dökmeyen 500 kadar çal? türünün ortak adi. Türlerinin bâz?lar? süs bitkisi olarak kullan?ld??? halde, bâz?lar? da orman alt? zararl? floras?ndand?r. Gök funda (Er?ca cinerea) adli türü, evcil hayvanlar için altl?k olarak kullan?l?r. 1-3 m boyunda, beyaz renkli güzel kokulu çiçekleri vard?r. Er?ca scoporia isimli özel bir tür olan funda, ye?ilimsi çiçeklidir. 2-3 m boylu olup, süpürge yap?m?nda kullan?l?r.
Türkiye’de yeti?ti?i yerler: Trakya, Marmara ile Anadolu’nun hemen bütün sâhil bölgelerinde yeti?ir.
Kullan?ld??? yerler: Bâz? türlerinin dallar? ipek böcekçili?inde ask? olarak kullan?l?r. Cezayir’de yeti?en bir türünün köklerinden dünyâca me?hur “Bruyere” pipolari yapilir. Dallari çali süpürgesi yapiminda, ayrica yakacak olarak kullanilir. Ihtivâ ettigi “ericolin” isimli bir glikozit maddesi, idrar yollar? taslar?na kars? idrar söktürücü olarak, sulu hülâsâ halinde kullanilir. Funda ayrica, ishal ve böbrek taslar? tedavisinde kullanilir. Zeytinya?? ile haz?rlanan merhemi ç?ban ve egzamada faydal?d?r. Zay?flamak için de kullan?ld??? bilinmektedir.
-----------------------------------------------------------
Bu Sayfalar?n içeri?i www.turkforum.gen.tr al?nm??t?r.
byAdnanoe
