 |
|
| TÜRK BEYL?K VE HANLIKLARI ( ORTADO?U TÜRK DEVLETLER? ) Anadolu Beylikleri Atabeylikler Cengiz ?mparatorlu?u Alt?n Ordu Devleti K?r?m Hanl??? ( 1438 - 1783 ) Kazan Hanl??? ( 1437 - 1556 ) Kas?m Hanl??? ( 1445 - 1552 ) Astrahan Hanl??? ( 1466 - 1557 ) Nogay Hanl??? Sibir Hanl??? ( 1556 - 1600 ) Timur ?mparatorlu?u Osmanl? Devleti Safevi Devleti TÜRK BEYL?K VE HANLIKLARI ANADOLU BEYL?KLER? Anadolu Beylikleri Memlûk Nüfus Bölgesi Anadolu Beyliklerinin Kuvvetleri Saltuklular (1092-1202) Mengücükler (1118-1250) Kemah-Erzincan Kolu (1142-1128) Divri?i Kolu (1142-1250) Dani?mendliler (1092-1178) Dilmaço?ullar? (1085-Akkoyunlular dönemi) ?nalo?ullar? (1098-1183) Ermen?âhlar Artuklular (1101-1409) Çobano?ullar? Alâiye Beyleri Ayd?no?ullar? Beyli?i Ayd?no?lu Gazi Umur Bey Candaro?ullar? (veya ?sfendiyaro?ullar?) Ankara Ahi Beyli?i Dulkad?ro?ullar? Eretnao?ullar? E?refo?ullar? Germiyano?ullar? Hamîdo?ullar? Kad? Burhaneddin Ahmed Devleti Karaisao?ullar? Karamano?ullar? Beyli?i Lâdik (Denizli) Beyli?i veya ?nanço?ullar? Mente?o?ullar? Pervâneo?ullar? Ramazano?ullar? Sâhib-Atao?ullar? Saruhano?ullar? Tâceddîno?ullar? ?zmir ve Efes Beylikleri (1081-1097) Anadolu Beylikleri Orta Asya'da bin y?l öncesinden hareketlenen büyük Türk guruplar?, X. as?rdan itibaren do?udan Azerbaycan-Do?u Anadolu-Irak-?ran istikametinde yürüyü?lerine devam etmi?lerdi. Büyük Selçuklu Devleti'nin kurulu?u ile Malazgirt zaferi (1071) aras?ndaki devrede Türkmenler Anadolu hudutlar?n? a?arak bu ülkenin do?u ve orta k?s?mlar?na yay?ld?lar. Malazgirt zaferinden sonra Bizans'?n mukavemetinin tamamen k?r?lmas? üzerine Anadolu'nun geri kalan k?s?mlar?n? da fethe giri?tiler. Türkler için Anadolu art?k yeni bir vatan olmu?tu. Sultan Alp Arslan ile beraber Malazgirt sava??na, Artuk, Tutak, Dani?mend, Satuk, Mengücük, Savtegin ve Af?in gibi büyük emir ve beyler de kat?lm??lard?. ??te bu beylerden baz?lar? Malazgirt zaferinin kazan?ld??? y?ldan itibaren Do?u Anadolu'da Türk beyliklerini kurdular. 1344'te ?lhanl? ?mparatorlu?u'nun kesin çökü? tarihidir, Anadolu'da Türkmen Beylikleri hâkim vaziyettedirler. Bu Beylikler'in elinde bulunm?yan Anadolu topraklar?, geni? de olsa, siyasî ve askerî ehemmiyet arzetmemektedir. Osmano?ullar?, ?zmit ?ehrini de alm??lar, Pelekanon meydan muharebesinde Bizans ?mparatoru'nu bozmu?lar, Karas?o?ullar?'na metbûluklar?n? tan?tm??lar, Ankara'daki Ahi Cumhuriyeti'ni tehdide ba?lam??lar, Karamanl?lar'?n nüfuz m?ntakalar?na uzanm??lar, mutlak surette Anadolu'nun en prestij sahibi hükümdar? olmu?lard?r (tahtta gene Osmano?lu Orhan Bey vard?r). Karamano?ullar? da Eretna devleti ba?ta olmak üzere kom?ular?ndan fütuhatta bulunmu?sa da, Osmano?ullar?'n?n prestijine eri?meleri mümkün olamam??t?r. Türkiye'nin eski ba?kenti Konya'y? ellerinde tutmalar?, Osmanl?lar'?n jeopolitik konu?lar?n?n yan?nda ehemmiyetsiz kalm??t?r. Kocaeli yar?madas? Osmano?ullar?'na geçince, Bizans, Anadolu ile hemen hemen alâkas?n? kesmi?tir. Osmanl?lar, Karas? Beyli?i'ni ortadan kald?r?p Çanakkale Bo?az?'na dayanman?n arifesindedirler. Memlûk Nüfuz Bölgesi Memlûk nüfuz bölgesinde, hattâ do?rudan do?ruya Memlûk idaresindeki topraklarda da bir geni?leme görülmektedir. Celâyirliler, Güneydo?u Anadolu'ya, Kars'a, Artvin'e, hâkimdirler. Kilikya Ermeni beyli?i, Memlûkler'e tabî olup, Memlûk darbeleri alt?nda son derece küçülmü?, Çukurova'ya s???nm??t?r. Kaybetti?i topraklar, Memlûk imparatorlu?una kat?lmaktad?r. Biga, ?zmir, Samsun, Ere?li, Amasra gibi siteler, hâlâ Cenevizliler'in ve Rodos, Saint-Jean ?övalyeleri'nin elindedir. Anadolu Beylikleri'nin Kuvvetleri Arab tarih ve co?rafya âlimi ?bnü Fazlillaahi'l-Ömerî, 1332 senesine ait Anadolu'nun vaziyeti hakk?nda çok k?ymetli bilgiler vermektedir. Bu tarih, ?lhanl?lar'?n Anadolu'daki son hâkimiyet senelerinden biridir. Arab âlimi diyor ki: "Bu Türk Uç Beyleri, yüksek da?lar ve kalelere ve muharip unsurlara dayan?rlar. Ordu ve silâhlar?n?n çoklu?u sayesinde pek kuvvetlidirler. Hulâgû neslinden olan ?lhanlar'?n ad?na hutbe okutup sikke kestirirler. ?lhanl?lar'?n Anadolu'daki naiplerine hediye verirler ve onlar?n arkas?nda duran ?lhanlar'dan sak?n?rlar. Naibin ?lhan'a yazaca?? nâmenin kendi lehlerine olmas?na dikkat ederler". Ayn? âlim, 1332 senesinde Türkmen beylikleri'nin nüfus ve ordular?na dair de pek k?ymetli malûmat vermektedir. Bu malûmattan, 1332 senesinde Türkmen beylikleri'nin nüfusu ?u ?ekilde tahmin ve istidlal edilebilir: Osmano?ullar? 1.030.000, Karas?o?ullar? 250.000 (her ikisi: 1.280.000), Karamano?ullar? 750.000, Candaro?ullar? 420.000, Hamîdo?ullar? 380.000 (?sparta ?ubesi: 300.000, Antalya = Teke ?ubesi: 80.000), Saruhano?ullar? 280.000, Mente?eo?ullar? 170.000, ?nanço?ullar? (Denizli Beyli?i) 100.000, E?refo?ullar? (Bey?ehir Beyli?i) 70.000, Gazi Çelebî'nin Sinop Beyli?i 70.000, yekûn: 5.020.000. Türkmen beylikleri d???nda ?lhanl?lar'a, Memlûkler'e, Trabzon ve Kilikya devletlerine, Bizans'a, Latinler'e ait Anadolu topraklar?n?n nüfusunu da bu devirde 6-7 milyon tahmin edebiliriz (?stanbul ve Trakya bu hesaba dahil de?ildir). ?u halde XIV. asr?n ikinci çeyre?inde bugünki Türkiye topraklar?n?n nüfusunun kaba bir tahminle 13 milyon kadar oldu?u anla??l?r. Tarihî vaziyet de bunu göstermektedir. Ayn? devirde ?ngiltere'nin nüfusu takriben 2.5, Fransa'n?nki 12,5 milyon kadard? (bugünki s?n?rlar). ?u halde XIV. as?rda Türkiye ile Avrupa'n?n mutlak surette en kalabal?k ülkesi olan Fransa'n?n nüfusu e?itti. ?unu da ilâve etmek lâz?md?r ki, XIII. asr?n ortalar?nda Türkiye nüfusunun daha fazla, hiç olmazsa 15-16 milyon olmas? icap etmektedir. Mo?ol idaresinde Türkiye'nin nüfusunun azald??? muhakkakt?r. Demek XIII. as?rda, Avrupa'da hiç bir devletin ve hiç bir ülkenin (meselâ bugünki s?n?rlar?yla Fransa veya Almanya yahut Rusya'n?n) nüfusu, Türkiye'nin nüfusuna yak?n bile de?ildi. Yaln?z Türkiye Hakanl??? yani Anadolu Selçuklular? için de ayn? ?ey söylenebilir. ?üphe yoktur ki XIII. as?rda Türkiye'nin nüfusu, Anadolu'nun en mamur oldu?u Roma ve ilk Bizans ça??n?n nüfusunu geçmi?ti. Saltuklular (1092-1202) Selçuklu fetihleri aras?nda Do?u Anadolu'da kurulan Türk devletlerinden birisi Saltuklular'd?r. Anadolu'nun fethinde görev alan kumandanlardan Ebul Kas?m, Erzurum dolaylar?n? ele geçirmi? ve Sultan Alparslan onu bu bölgenin beyli?ine tayin etmi?ti. Ebul Kas?m 1102'de ölünce yerine o?lu Ali geçti ve Bey oldu. Ali'den sonra Bey olan ?zzeddin Saltuk bu hanedan?n en güçlü beyi oldu ve beylik onun ad? ile yani "Saltuk Beyli?i" olarak an?ld? (1072). Bu beylik önceleri Büyük Selçuklu Devleti'ne tâbi idi, fakat bu devletin zay?flamas?ndan sonra, ba??ms?zl???n? kazand?. Saltuklu Beyli?i Kars, Bayburt, Oltu, Trabzon, ?spir ve Tercan bölgelerini ele geçirerek gücünü artt?rd?. Önce Gürcülerle, sonra Bizansl?larla yapt??? sava?larda da ba?ar?l? sonuçlar elde etti. Selçuklu Sultan? II. K?l?çarslan'la ittifak kurarak k?z al?p vermek suretiyle akrabal?k kuruldu. Saltuklu beyleri bir çok defa Gürcülere kar?? sava?t?lar. Nitekim bunlardan ?zzeddin Saltuk bu sava?lar?n birisinde Gürcülere esir dü?mü? (1153), öteki Türk beyleri taraf?ndan 10.000 dinar verilmek suretiyle kurtar?lm??t?r. ?zzeddin Saltuk 1174'te ölünce yerine o?lu Muhammed K?z?l Arslan geçti. K?z?l Arslan Bey, 1195'te Erzurum önüne kadar gelen Gürcü kuvvetlerini ma?lup etti. ?zzeddin Saltuk devrinde (1132-1168), Saltuklu Beyli?i ülkesi Tercan'dan ba?layarak Tâhir Gedi?i'ne kadar uzanmakta; Erzurum, Bayburd, Avnîk, Micingird, ?spir, Oltu gibi ?ehir ve kasabalar? kaplamakta idi. Nâs?reddîn Muhammed (1168-1191)'in ise, Irak Selçuklu sultan? III. Tu?rul'a ve as?l iktidar? elinde tutan Atabeg K?z?l Arslan'a tâbi oldu?u anla??l?yor. Yine onun zaman?nda Gürcüler Erzurum önüne geldilerse de, bir muhasaraya giri?meden ald?klar? ganimetlerle yetinerek geri döndüler. Bu devrin dikkati çeken bir olay? da bu hanedandan Muzaffereddîn Melik?âh adl? Saltuklu beyinin Gürcü kraliçesi Thamara ile evlenmesidir. XII. yüzy?l?n ortalar?ndan itibaren Türkiye Selçuklular? ve Eyyûbî Devletleri, Do?u ve Güney-do?u Anadolu'daki beyliklerin varl?klar?n? tehdide ba?lam??lard?. O s?rada Ulu Hakan olan Melik?ah, Anadolu'da birli?i korumak için bütün beylikleri itaat alt?na almak istiyordu. Süleyman?ah da onun politikas?n? takip etti ve 1202'de Erzurum kalesini alarak Saltuklu Beyli?i'ne son verdi (1202). Saltuklular devrinde, Erzurum bölgesi imâr edilmi? ve zenginle?mi? bir durumda idi. Ayr?ca bölgenin iktisâdî durumuna da bir canl?l?k getirmi?lerdi. Saltuklulardan zaman?m?za kadar baz? eserler de kalm??t?r, bunlar Kale Mescidi, Tebsi Minare, Ulu Câmi ile baz? türbelerdir. Ayr?ca Tercan'da bulunan Mama Hâtûn kervansaray? ve türbesi de zikre ?ayan Saltuklu eserlerindendir. Mengücükler (1118-1250) (Mengü: Türkçe "ebedî" manas?na gelmekte, cük ise küçültme ekidir). Mengücük Gazî'nin Malazgirt sava??na i?tirak etti?i ve bu sava?tan sonra Sultan Alp Arslan'?n Anadolu'yu zabtetmek için görevlendirdi?i beyler aras?nda bulundu?u bilinmektedir. Türkmen beylerinden Mengücük, Anadolu'nun fethi s?ras?nda Erzincan, Kemah, Divri?i ve Karahisar'? zaptetmi?ti. Kendisi bu çarp??malarda ?ehit dü?tü. O?lu ?shak, 1118'de bu bölgede, babas?n?n ad?n? ta??yan beyli?i kurdu. ?shak Bey, beyli?ini korumak için Selçuklularla, Artuklu ve Dani?mendli beylikleriyle mücadele etti. Fakat Artuklu Belek taraf?ndan ma?lup edildi (1120). ?shak Bey 1142'de ölünce beylik ikiye ayr?ld?. O?ullar?ndan Davud, Kemah ve Erzincan'da, Süleyman ise Divri?i'de kendi beyliklerini ilan ettiler. Kemah-Erzincan Kolu (1142-1128) Erzincan Kemah kolundan Fahreddîn Behrâm-?âh (1162-1225) ülkesini iyi yönetmi?, Erzincan onun zaman?nda önemli bir kültür ve ticaret merkezi haline gelmi?ti. Bu s?rada Mengücüklü Beyli?i, Türkiye Selçuklular? Devleti'ne tâbi olmu?tu. Davud Bey, Selçuklu II. K?l?çarslan taraf?n? tuttu?u için, ona dü?man olan Dan??mendli Ya??basan taraf?ndan 1162'de öldürüldü. Yerine geçen Fahreddin Behram?ah, II. K?l?çarslan'?n damad? idi. 63 y?l hüküm sürdü ve bu süre içinde Erzincan'? bir ticaret ve kültür merkezi haline getirdi. Behram?ah 1125'te öldü?ü zaman o?lu Davud?ah, Erzincan'da öteki o?lu Mehmed, Karahisar'da oturuyor ve bu ?ehirleri idare ediyorlard?. Bu ?ehirler 1128'de I.Alaeddin Keykubat taraf?ndan Selçuklu topraklar?na kat?l?nca, beyli?in Kemah-Erzincan Kolu ortadan kalm?? oldu. Divri?i Kolu (1142-1250) Divri?i idaresini elinde tutan ?shak Bey'in o?lu Süleyman ölünce, yerine o?lu Seyfeddîn ?ehin?ah geçti. ?ehin?ah H?ristiyanlarla mücadelede ba?ar?l? oldu. Selçuklu II. K?l?çarslan'a ve Sultan Süleyman?ah'a ba?l? kald?. Fakat bu ailenin son beyi Melik Salih zaman?nda, Sultan I. Keykubat beyli?in topraklar?n? s?n?rlar?na katt? ve Mengücük Beyli?i sona ermi? oldu. Divri?i Kolu nun beylerinden Seyfeddîn ?ahin?ah (öl.1197) Türkiye Selçuklular?na tâbi idi. Onun türbesindeki kitabeden Alp, Kutlug, Tu?rul ve Tegin gibi Türkçe unvan ve lâkablar kulland??? anla??l?yor Mengücükler bir çok sanat eserleri yapt?rm??lar ve bunlardan özellikle Divri?i'de bulunan baz?lar? zaman?m?za kadar gelmi?tir. Bu eserlerden birisi Divri?i'deki Kale Câmii'dir ve 1180-1'de ?âhin-?âh b. Süleymân taraf?ndan yapt?r?lm??t?r. Yine ayn? kasabadaki me?hur Ulu Câmii de Mengücüklerden Ahmed ?âh taraf?ndan 1228-89 y?l?nda in?â ettirilmi?tir. Bu câmiin kap?lar? sanat tarihi bak?m?ndan birer ?aheserdir. Ulu Câmii'n minberini ve hisar?n kap?lar?ndan birini de Ahmed-?âh yapt?rm??t?r. Mengücüklü eserlerinden birisi de, Behrâm ?âh'?n k?z? Turan Melek taraf?ndan Ulu Camii'ye biti?ik olarak yapt?r?lan Dârü??ifâ'd?r. Dani?mendliler (1092-1178) Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocal?k, ö?retmenlik yapt??? için "Dani?mend" lâkab? ile an?l?yordu. Dani?mend Gazi Ahmed Bey, K?z?l?rmak ve Ye?il?rmak dolaylar?n? ele geçirmi?ti. Emir Dani?mend'in Bizanslar ile bir sava?ta ölen Battal Gazî (öl. 740)'nin neslinden geldi?i söylendi?i gibi, onun Anadolu fâtihi Sultan Süleymân b. Kutalm??'?n day?s? oldu?u da rivayet edilmektedir. 1086'da Süleyman?ah ölünce gücünü artt?rd?. I. K?l?çarslan'?n Haçl?larla yapt??? Sava?lara kat?larak ba?ar? gösterdi. Antakya Prensi Bohemond'u esir ald? ve Malatya'y? ele geçirdi. Bu prensin serbest b?rak?lmas?n? isteyen K?l?çarslan'la aras? aç?ld? ve aralar?nda sava? ç?kt?. Bu sava?ta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü Bu Türkmen hanedan?n?n kuvvet merkezi asl?nda, Kuzey Anadolu'da Tokat, Amasya ve Sivas çevresinde idi.. Ancak Dani?mend'in as?l ad?n?n Taylu oldu?u ve hocal?k yapt??? biliniyor. Buna göre Emîr Dani?mend 1080 y?l?nda Sivas'a gelmi? ve hiçbir mukavemetle kar??la?madan burada yerle?mi?ti. Daha sonra Ye?il?rmak havzas?nda fetihlerde bulundu, Niksar'? muhasara ve zabtetti (1097'den önce). Emîr Dani?mend Anadolu'daki emîrler aras?nda mücadelelerden yararlanarak devletinin hudutlar?n? geni?letmi?, Haçl? Seferleri'nin ba?lamas? ile bat?dan gelen bu yeni dü?mana kar?? çetin mücadelelere kat?lm??t?r. Türkiye Selçuklu sultan? I. K?l?ç Arslan, ?znik önünde do?uya çekildikten sonra, Haçl?lara kar?? Emîr Dani?mend ve Kapadokya Emîri Hasan ile birle?tiler. Bu müttefik Türk ordusu 1 Temmuz 1097'de Darylaeum (Eski?ehir) civar?nda Haçl?lara kar?? sava?a tutu?tu, fakat Türkler a??r kay?plar vererek çekilmek zorunda kald?lar. Haçl?lar?n ula?amad?klar? yerlerde Dani?mendliler faaliyetlerini sürdürdüler ve 1098 y?l?nda Bayburt'u ald?lar. 1101y?l?nda muhtelif bat?l? prenslerin idaresindeki üç büyük Haçl? ordusu pe?pe?e Anadolu'ya girdi. Emîr Dani?mend, Haçl?lara kar?? I. K?l?ç Arslan ile birle?erek onlar? peri?an etti. Dani?mend Gazî bu zaferlerden sonra derhal Malatya'n?n üzerine yürüyerek oray? zabtetti (1103). Dani?mend Gazî 1106 y?l?nda öldü. Yerine o?ullar?ndan Emîr Gazî geçti. I. K?l?ç Arslan ise Dani?mend'in ölümünden yararlanarak Malatya'y? ele geçirmi?ti (1105). Ancak Türkiye Selçuklular?n?n bu üstün durumu I. K?l?ç Arslan'?n ölümüne kadar sürdü (1107). Emîr Gazî Selçuklu ?ehzâdelerinin taht kavgalar?na kar??m?? ve bu ?ehzâdelerden damad? olan Mes'ûd'u destekleyerek, onun Konya'da sultan olmas?n? sa?lam??t?r (1116). Daha sonra 1127'de Kayseri ve Ankara'y? zabtetti. Böylece Emîr Gazî, Sultan Mes'ûd'un arazisi d???nda, F?rat'dan Sakarya kaynaklar?na kadar uzanan Orta ve Kuzey Anadolu'ya hâkim oluyor ve Dani?mendliler Anadolu'daki devletlerin en kudretlisi haline gelyordu. Emîr Gazî daha sonra Çukurova'ya girerek Ermeni Leon'u itaate mecbur ediyordu (1131). Bizansl?lar, Haçl?lar ve Ermenilere kar?? zaferleriyle Türk-?slâm dünyas?nda hakl? bir ?öhret ve hürmet kazand?. Bu sebeple Ba?dad Halîfesi el-Müster?id ve Büyük Selçuklu sultan? Sencer onun "melik" unvan?n? tasdîk etmi?lerdi. Yerine geçen o?lu Melik Muhammed de Haçl?lar ve Ermeniler ile sava?t?. Melik Muhammed'in ölümü ile (1142), Dani?mend Devleti'nin temelleri taht mücadeleleriyle sars?l?rken, Anadolu'da üstünlük yava? yava? Selçuklulara geçiyordu. Muhammed'in o?ullar? ile karde?leri aras?nda taht mücadeleleri ba?lad?. Karde?i Ya??-basan Sivas'da kendisine hükümdar ilân ederken, öteki karde?i Ayn ed-Devle, Elbistan ve Malatya'da ayn? yolu takip etmi?ti. o?lu Zû'n-Nûn ise Kayseri'yi ald?. Böylece bir müddet için Dani?mendlilerde birbirine rakip üç ?ube meydana ç?kt?. Dani?mendlilerin üçe bölünmesi Türkiye Selçuklu sultanlar? için bulunmaz bir f?rsatt?. Bu durumdan yararlananlar?n ba??nda II. K?l?ç Arslan geliyordu. O, muhtelif zamanlarda Sivas ?ubesinin i?ine kar??t?. Nihayet 1169'da Kayseri ve Zamant?'y? zabtetti. Zû'n-Nûn, Suriye'de Atabeg Nûr ed-Dîn Mahmûd'un yard?m? ile tekrar Anadolu'ya döndü ve Sivas ?ehri ile Dani?mendli ülkesinde hüküm sürme?e ba?lad?. Ancak Nûr ed-Dîn Mahmûd'un ölümü II. K?l?ç Arslan iyi bir f?rsatt?. Zû'n-Nûn'u ortadan kald?rmak için önünde art?k hiçbir engel kalmam??t?. Derhal harekete geçerek Dani?mendlilere ait Sivas, Tokat, Niksar ve Amasya gibi ?ehirleri zabtetti (1175). Zû'n-Nûn ise Bizans imparatoruna s???nd?. Malatya'da ise 1162'de ölen Zülkarneyn'in üç o?lu aras?nda anla?mazl?k mevcuttu. Bunlardan Nâs?r ed-Dîn Muhammed, bir süre II. K?l?ç Arslan'?n vassal? olarak hüküm sürdü. Daha sonra II. K?l?ç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Dani?mendlilerin burada hüküm süren koluna da son verdi ve böylece Anadolu'nun birli?ini sa?lam?? oldu. Bundan sonra Dani?mendli ailesine mensup emîrlerin bir k?sm? Selçuklular?n hizmetine girdiler. Dani?mendlilerin XII. yüzy?lda yapt?klar? câmiler orijinal ?ekilleri ile zaman?m?za kadar gelmemi?tir. Onlara ait olduklar? tespit edilen birkaç câmi, medrese ve kümbet vard?r. Câmilerden; Niksar Ulu Câmii, Kayseri Ulu Câmii, Kayseri Kölük Câmii ve Sivas Ulu Câmii de?i?iklikler ve ilavelerle zaman?m?za kadar gelmi?tir. Dani?mendlilerden Ya??-basan biri 1151-2'de Tokat'da, öteki 1157-8'de Niksar'da olmak üzere iki medrese yapt?rm??t?r. Dani?menlilerden zaman?m?za alt? kümbet (türbe) kalm??t?r. Bunlardan hanedan?n kurucusu Emîr Dani?mend'e nisbet edilen türbe Niksar'dad?r ve ötedenberi bir ziyaretgâh kabul edilmektedir. Dilmaço?ullar? (1085-Akkoyunlular dönemi) Do?u Anadolu'da kurulmu? olan Türk beyliklerinden birisi de Bitlis ve Erzen'de hüküm sürmü? olan Dilmaço?ullar?d?r. Bu beyli?in kurucusu Dilmaço?lu Mehmed (Muhammed) Bey, Sultan Alp Arslan devrinde Bekçio?lu Af??n, Ahmed-?âh gibi Türkmen emîrleri ile Bizans idaresindeki Anadolu'ya ak?nlarda bulunuyordu. Dilmaço?lu Mehmed Bey Malazgirt sava??na da i?tirak etmi?ti (1071). Daha sonra onu Haleb çevresindeki fetihlere kat?ld???n? görüyoruz. 1085 y?l?nda Diyarbekir al?nd?ktan sonra Bitlis ve Ahlat da Selçuklu kuvvetleri taraf?ndan zabtedilmi?ti. Bitlis ve havalisi Mehmed Bey'in idaresine b?rak?larak ona iktâ (kullan?m? verildi) edildi. Bu suretle Dilmaço?ullar? Beyli?i kurulmu? oldu. Önce K?l?ç Arslan'a, onun ölümünden sonra da Ermen?ahlar'a ba?land?. Togan Arslan daha sonra Artuklulardan ?lgazî'ye tâbi olmu? ve bu hükümdarla beraber Haçl?lara ve Gürcülere kar?? sava?m??t?. Hüsâmeddîn Kurt zaman?nda (1137-1143), Irak Selçuklu sultan? Mes'ûd, karde?i Selçuk-?âh'a Ahlat, Malazgird ve Erzen bölgesini iktâ etmi?ti 1138 Selçuk-?âh bu bölgeyi tahrip etti?i gibi, halk?na da kötü davranm??t?. 1192 y?l?nda Ermen?âhlardan Begtimur Bitlis'i zabtetti. Bundan sonra Dilmaço?ullar? Beyli?i Erzen ve havalisinde XIV. yüzy?l?na sonlar?n kadar hüküm sürmü?, muhtemelen Akkoyunlular devrinde tarihe kar??m??t?r. ?nalo?ullar? (1098-1183) Büyük Selçuklu taht?n?n varisleri Tutu? ile Berkyaruk aras?ndaki mücadele s?ras?nda Diyarbekir bölgesi muhtelif emîrler aras?nda payla??lm??t?. Bu s?rada Sadr ad?nda bir Türk emîri de Âmid (Diyarberik)'e hâkim oldu. Bu hakimiyet Sadr'?n yerine gelen karde?i ve bu sülâlenin kurucusu olarak kabûl edilen Türkmen emîrlerinden ?nal ile (1098) devametti. Emîr ?nal da çok ya?amam?? ve yerini o?lu ?brâhîm alm??t?. Emîr ?brâhîm, Tutu?'un ölümünden sonra ikiye ayr?lan Suriye Selçuklular? Devleti'nin D?ma?k koluna tâbi idi. 1098'de Haçl?lar?n Antakya'y? kurtarmak için harekete geçen Musul emiri Kürbo?a idaresindeki Selçuklu odusunda ?nalo?ullar? da yer alm??t?. Emîr ?brâhîm de?i?en ?artlara göre Büyük Selçuklulara, Türkiye Selçuklular?na ve Erman?âhlara tâbi olmu?tu. ?l-Ald? zaman?nda (1110-1142), Emîr Zengî ve Mardin Artuklu emîri, Timurta? ile birle?erek Âmid'i muhasara ettilerse de, ?ehrin kuvvetli surlar? kar??s?nda çekilmek zorunda kald?lar (1134). Emîr ?l-Ald?'n?n ölümünden sonra ?nalo?ullar? Beyli?i'nde Vezîr Nisano?lu Mü'eyyeddîn ve evlâtlar?n?n önemli bir rol oynad?klar? ve yönetime hâkim olduklar?n? görüyoruz. Emîr Timurta?'?n 1151 y?l?nda Âmid'i iki kere ku?atmas?ndan sonra ?nalo?ullar? ve bu emîrli?i bask? alt?nda tutan Nisano?ullar? ailesi Mardin Artuklular?na tâbi oldular. H?sn Keyfâ Artuklular?ndan Nûreddîn Muhammed, Salahaddîn Eyyûbî'ye ba?lanm?? ve ona kar?? bütün vazifelerini yerine getirmi?ti. Ancak Nûreddîn'in bir iste?i vard?, bu da Âmid ?ehrine sahip olmakt?. Salahaddîn, ad? geçen ?ehri al?p, ona verme?e va'd etti. Salahaddîn verdi?i sözü yerine getirmek için beraberinde Nûreddîn Muhammed oldu?u halde Âmid üzerine yürüdü ve ?ehri ku?att?. Neticede 9 May?s 1183'de Âmid'e girerek ?ehri Nûreddîn Muhammed'e verdi. Böylece ?nalo?ullar? Beyli?i sona ermi? oldu. ?nalo?ullar? zaman?nda Âmid'i iktisadî ve kültürel bak?mdan çok ilerlemi?, ayr?ca ?ehirde mühim imâr faaliyetlerinde bulunulmu?tu. Emîr ?l-Ald? zaman?nda yanan Diyarbekir Ulu Câmii'nin tekrar yap?ld???n? biliyoruz. Yine bu emîrin sur üzerinde de bir kitabesi vard?r. ?nalo?ullar? zaman?nda Âmid'de dokuma sanayî çok geli?mi?ti ve bu ?ehirde hal?, kuma? ve çad?r bezleri imâl ediliyordu. 1122 y?l?nda ise Âmid'e ba?l? Zü'lkarneyn ve Ergani kaleleri civar?nda bak?r madeni bulunmu? ve i?letilme?e ba?lanm??t?. Ermen?âhlar Bu beyli?e, Ahlat?ahlar? Beyli?i, Sökmenliler Beyli?i de denir. Sultan Melik?ah'?n amcas?n?n o?lu olan Kutbeddin ?smail, 1080 y?l?nda Azerbaycan genel valili?ine tayin edilmi?ti. Kutbeddin ?smail'in kumandanlar?ndan olan Sökmen, Büyük Selçuklu sultan? Melik?âh'?n amcas? Yâkûtî'nin o?lu olan Kutbeddîn ?smâ'îl'in gulâm? (yard?mc?-hizmetli) idi. K?sa zamanda kendini göstermi? ve süratle yükselerek kumandan olmu?tur. Adâleti ve iyili?i ile ?öhret kazanan Sökmen, Mervânîlerden Ahlat'ta hâkim olan emîrin halka kötü davranmas? sonucu bu ?ehre davet edildi. Sökmen askerleri ile Ahlat'a gelerek, ?ehri teslim ald?. Burada bir hükümet yani beylik kurdu. Aileye de bundan sonra Ahlat ?ahlar? (Ahlat?ahlar) ve Ermen?ahlar denildi. Sökmen Bey 1108'de Meryafarikin'i ele geçirdi ama onun ölümünden sonra bu ?ehiri Artuklular ald?lar (1121). Ahlat?ahlar kom?u beyliklerle (Artuklu, Saltuklu, Mengücek beylikleriyle ) nüfuz çeki?meleri içinde geçen sürelerde güçlerini korudular. XII. yüzy?l?n ikinci yar?s?nda hakimiyet s?n?rlar?n? Kars'a kadar geni?lettiler. Fakat 1207 y?l?nda, ?zzettin Balaban'?n beyli?i s?ras?nda, Eyyûbiler bu beyli?e hakim oldu. Melik Muhammed Tapar'?n ba?ar?l? hizmetlerinden dolay? Ahlat ve Van çevresini ona iktâ etmesiyle Ermen?âhlar Devleti kurulmu? oldu (1100). Sökmen daha sonra Haçl?lara kar?? yap?lan sava?lara i?tirak etti ve Haçl?lar üzerine tertip edilen bir sefer s?ras?nda öldü. Bu beylik emîrlerinden II. Sökmen 1128-1185 in çocukluk y?llar?n?n buhranl? geçmesine ra?men, daha sonra Ermen?âhlar Devleti onun zaman?nda en parlak devresini ya?am??t?r. Salahaddîn Eyyûbî'nin geni?leme siyâseti Do?u Anadolu devletleri için bir tehlike te?kil ediyordu. II. Sökmen kom?u beylerle bu tehlikeyi önleme?e çal??t?. Di?er taraftan Artuklu ?lgazi'nin ölümü üzerine (1184), yerini küçük ya?taki o?lu Hüsâmeddîn Yavlak Arslan alm??t?. II. Sökmen, Yavlak Arslan'?n day?s? olmas? sebebiyle Artuklu ülkesinin idaresine de kar???yordu. Eyyûbîler ise Do?u Anadolu'daki Türk devletlerini hâkimiyetleri alt?na almak fikrinden vazgeçmiyorlard?. Nitekim bir süre sonra II. Sökmen'in kölelerinden ?zzeddîn Balaban beyli?in idaresini ele geçirmek isterken meydana ç?kan kar???kl?ktan yararlanmak isteyen Meyyâfâr?kîn hükümdar? Necmeddîn Eyyûb, Ahlat üzerine yürüdü. Balaban ona kar?? Erzurum Melîki Tu?rul-?âh'dan yard?m istedi. Bu iki hükümdar Necmeddîn'i ma?lûp ettiler. Ancak Tu?rul-?âh'?n da bu ülkede gözü vard? ve bu sebeple Balaban'? öldürdü, fakat halk onu Ahlat'a sokmayarak Melik Evhad Necmeddîn Eyyûb'u davet etti. Bu suretle Eyyûbîlerin arzular? gerçekle?mi? ve Ermen?âhlar Devleti ortadan kalkm?? oluyordu. Artuklular (1101-1409) Kültür ve sanat?yla iz b?rakm?? uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyli?i'dir. O?uzlar?n Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi s?ras?nda büyük hizmetler görmü?tü. Fakat, Tutu?'la Süleyman?ah'?n aras?ndaki sava?ta Tutu?'tan yana olarak sava?? ona kazand?rm?? ve Süleyman?ah'?n intihar?na sebep olmu?tu. Tutu?, Artuk Bey'in yard?m?na kar??l?k olarak onu Kudüs valisi yapm??t?. Ölüm y?l? olan 1091'e kadar bu görevde kald?. Artuk Bey ölünce Kudüs Fat?mî'lerin eline geçti.Fakat Artuk Bey'in o?ullar? Sökmen ve ?l-Gazi, Selçuklu hükümdar? taraf?ndan kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular. Artuk Bey'in o?ullar? taraf?ndan kurulan bu beylikler üç kol halinde geli?ti. 1. H?sn Keyfâ ve Âmid, 2. Mardin ve Meyyâfâr?kîn, 3. Harput'da Üç kol halinde hüküm sürmü? bir Türkmen sülâlesidir. Artuk Bey önce Sultan Alp Arslan'?n hizmetinde bulunmu? ve Malazgird sava??na da i?tirak etmi?ti 1071 Anadolu'nun Türklere aç?lmas?nda rol oynayan emîrler aras?nda Artuk Bey de bulunuyordu. Daha sonra Artuk Bey, Sultan Melik?âh taraf?ndan kendisine iktâ edilen Huvân'a çekildi. Ahsâ ve Bahreyn Karmatîlerini itaat alt?na almak görevini ba?ar?yla sonuçland?rd?. Artuk Bey'in bir süre sonra Sultan Melik?âh'a küskünlü?ü, Suriye Selçuklu Meliki Tutu?'un hizmetine girmesine yol açt?. Tutu? da ona Kudüs ve havalisinin valisi yapt? (1085-6). Artuk Bey 1091 y?l?nda bu ?ehirde öldü. Ancak o?ullar? Sökmen ve ?lgazî Kudüs'ü muhafaza edemediler. Emîru'l-cüyû? Efdal kumandas?ndaki bir Fât?mî ordusu k?rk günlük bir ku?atmadan sonra ?ehri ald? (1098). Mu'în ed-Dîn Sökmen, Cezîret-i ?bn Ömer sahibi Çökürmü? taraf?ndan ku?at?lan Musul hâkim Mûsâ'n?n yard?m?na ko?tu ve bu hizmetine kar??l?k 10.000 dinar ve H?sn Keyfâ kalesini ald?. Böylece Sökmen, Artuklular?n "H?sn Keyfâ ve Sökmeniyye" denilen ilk ?ubesini kurmu? oldu (1102). Eyyûbî hükümdar? Melik Kâmil önce Âmid'i sonra da H?sn Keyfâ'y? zabt ederek Artuklular?n H?sn Keyfâ kolunu ortadan kald?rm??t? (1231-2). Necmeddîn ?lgazî Nisan 1105'de Ba?dad ?ahneli?inden azledildikten sonra Mardin'e gelerek bu ?ehre hâkim olmu? ve burada Artuklular?n "Mardin veya ?lgaziyye" denilen ?ubesini kurmu?tur (1108). ?lgazî yava? yava? bu bölgedeki Selçuklu topraklar?na hâkim oldu, 1117'de Haleb'i ele geçirdi. Beraberinde Bitlis ve Erzen hâkimi Togan Arslan'?n bulundu?u 20.000 ki?ilik ordu ile harekete geçerek Tell Afrin sava??nda Antakya persi Roger'in kumandas? alt?ndaki Haçl?lara kar?? büyük bir zafer kazand? (1119). Bunu Tell Danis'de Kral II. Baudouin'e kar?? kazan?lan takip etti. Selçuklu sultan? Mahmûd ise ?lgazî'ye Meyyâfâr?kîn ?ehrini iktâ etmi?ti (1121). Daha sonra Mardin Artuklular? bazan Eyyûbîlere bazan da Tükriye Selçuklular?na tâbi olarak varl???n? sürdürdü. Kara Arslan el-Muzaffer (1260-1292) ise, Mo?ollar?n hâkimiyetini kabûl ederek bar?? yapt?. O bu sayede hanedan?n devam?n? sa?lad??? gibi Mardin ?ehrini de bir felaketten kurtarm??t?. Bu kolun son hükümdar? Melik el-Sâlih Mardin'i müdüfaa edemeyece?ini anlay?nca bu ?ehri Karakoyunlular?n reisi Kara Yûsuf'a teslim etti (1409). Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi. Artuklular?n üçüncü kolu 1185 y?l?nda Harput ve havalisinde kurulmu?sada fazla uzun ömürlü olmam??t?.Sultan I. Alâ ed-Dîn Keykubâd 1234 y?l?nda Harput'u zabtederek, Artuklular?n bu koluna son vermi?ti.Artuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi. Bu sebepten millî te?kilât ve ananelerini muhafaza etmi?lerdi. Alp, ?nanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanlar? kullanmakla da bu ananelerini koruduklar?n? göstermi?lerdir. Artuklular devlet anlay???nda eski Türk hukukuna göre devletin hanedan?n ortak mal? oldu?u görü?ün de uygulad?lar. ?lgazî ve Belek gibi kudretli ?ahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti'nin siyâsî birli?ini sa?layabilmi?, aksi takdirde ayr? beylikler halinde hükün sürmü?lerdir. Artuklu hükümdarlar? gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adâletle hizmet etmi?ler, idareleri alt?ndaki ülkelerde düzen ve emniyeti sa?lam??lard?. Ayr?ca ticarî ve iktisadî hayat?n geli?mesine büyük ölçüde yard?mc? oldular. Bu maksatla baz? ?ehirlerdeki ticarî vergileri kald?rm??lard?r. Bu iktisadî geli?me mimarî eserlerden de anla??lmaktad?r. Artuklular, bir k?sm? bugüne kadar mevcudiyetlerini koruyan, birçok mimarî eserler sözgeli?i; külliyeler, câmiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askerî yap?lar yapm??lard?r. Onlar?n devrinde mimarîde görülen geli?me sebiyle bugün güney-do?u Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara ba?lanmak istenmektedir. Artuklu ülkesindeki Meyyâfâr?kîn, Âmid ve Mardin gibi ?ehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmi?ti. Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlar?n? himâye etmi?ler, bunun neticesinde de onlar ad?na baz? eserler yaz?lm??t?r. Çobano?ullar? Çobano?ullar? Beyli?i, Kastamonu'da Türkiye Selçuklular?n?n uç beyi (beylerbeyi) olarak bulunan, O?uzlar?n Kay? boyuna mensup Hüsâmeddîn Çoban taraf?ndan kurulmu?tu. Sultan I. Alâ ed-Dîn Keykubâd, Çoban Bey'i deniz a??r? Su?dak (K?r?m) seferi ile görevlendirilmi?ti (1225 veya 1227). Çoban Bey'in bu sefer sonunda kazand??? ba?ar? neticesinde Kastamonu arazisinin hizmetine kar??l?k mükâfat olarak kendisine verilmi? ve bu tarihten itibaren beyli?in kurulmu? olmas? muhtemeldir. Onun ve o?lu Alp yürük (yürek) hakk?nda bilgimiz yok denecek kadar azd?r. Daha sonra tahta geçen Muzaffer ed-Din Yavlak Arslan ise Türkiye Selçuklular?na ve ?lhanl?lara tâbi idi. Bununla beraber Selçuklular?n taht mücadelelerine kar??m?? ve Rüdneddîn K?l?ç Arslan'? sultan ilân ederek ba??ms?zl???n? kazanmak istemi?ti. ?lhanl? Geyhâtû, Sultan Mes'ûd ve Vezîr Necmeddîn idaresinde bir Selçuklu ve Mo?ol ordusunu Kastamonu üzerine gönderdi. Yap?lan sava?ta Yavlak Arslan öldü (1292). Selçuklu sultan? Mes'ûd bu sava?ta kendisine yard?mc? olan ?emseddîn Yaman Candâr'a Kastamonu ve havalisinin idaresini verdi. Ancak Yavlak Arslan'?n o?lu Nâs?reddîn Mahmûd bir süre daha Kastamonu'da hüküm sürdü. Nihayet Candâro?lu Süleymân Pa?a bir bask?nla Kastamonu'ya hâkim olmu? ve Çobano?ullar? Beyli?i'ne son vermi?ti (1309). Çobano?ullar? devrinde Kastamonu'da kültür ve imâr faaliyetleri çok ilerlemi?ti. Me?hur bilgin Kutbeddîn ?îrâzî "?htiyârât el-Muzafferî" adl? eserini Musaffereddîn Yavlak Arslan'a ithaf etmi?ti. Ayr?ca Hoylu Hasan b. Abdülmümin eseri "Nüzhet el-Küttâb"? Yavlak Arslan ad?na ve bu eserin muhtasar?n? ise Mahmûd Bey ad?na yaz?lm??t?. Çobano?ullar? ad?na yaz?lm?? ba?ka eserlerde mevcuttur. Çobano?ullar? 1. Hüsâmeddin Çoban Bey 2. Alp-Yürek Bey 3. Muzaffereddin Yülük-Arslan Bey (1284-1292) 4. Nâs?reddin Mahmud Bey (1292-1320) Çobano?ullar? Çobano?ullar? Beyli?i, Kastamonu'da Türkiye Selçuklular?n?n uç beyi (beylerbeyi) olarak bulunan, O?uzlar?n Kay? boyuna mensup Hüsâmeddîn Çoban taraf?ndan kurulmu?tu. Sultan I. Alâ ed-Dîn Keykubâd, Çoban Bey'i deniz a??r? Su?dak (K?r?m) seferi ile görevlendirilmi?ti (1225 veya 1227). Çoban Bey'in bu sefer sonunda kazand??? ba?ar? neticesinde Kastamonu arazisinin hizmetine kar??l?k mükâfat olarak kendisine verilmi? ve bu tarihten itibaren beyli?in kurulmu? olmas? muhtemeldir. Onun ve o?lu Alp yürük (yürek) hakk?nda bilgimiz yok denecek kadar azd?r. Daha sonra tahta geçen Muzaffer ed-Din Yavlak Arslan ise Türkiye Selçuklular?na ve ?lhanl?lara tâbi idi. Bununla beraber Selçuklular?n taht mücadelelerine kar??m?? ve Rüdneddîn K?l?ç Arslan'? sultan ilân ederek ba??ms?zl???n? kazanmak istemi?ti. ?lhanl? Geyhâtû, Sultan Mes'ûd ve Vezîr Necmeddîn idaresinde bir Selçuklu ve Mo?ol ordusunu Kastamonu üzerine gönderdi. Yap?lan sava?ta Yavlak Arslan öldü (1292). Selçuklu sultan? Mes'ûd bu sava?ta kendisine yard?mc? olan ?emseddîn Yaman Candâr'a Kastamonu ve havalisinin idaresini verdi. Ancak Yavlak Arslan'?n o?lu Nâs?reddîn Mahmûd bir süre daha Kastamonu'da hüküm sürdü. Nihayet Candâro?lu Süleymân Pa?a bir bask?nla Kastamonu'ya hâkim olmu? ve Çobano?ullar? Beyli?i'ne son vermi?ti (1309). Çobano?ullar? devrinde Kastamonu'da kültür ve imâr faaliyetleri çok ilerlemi?ti. Me?hur bilgin Kutbeddîn ?îrâzî "?htiyârât el-Muzafferî" adl? eserini Musaffereddîn Yavlak Arslan'a ithaf etmi?ti. Ayr?ca Hoylu Hasan b. Abdülmümin eseri "Nüzhet el-Küttâb"? Yavlak Arslan ad?na ve bu eserin muhtasar?n? ise Mahmûd Bey ad?na yaz?lm??t?. Çobano?ullar? ad?na yaz?lm?? ba?ka eserlerde mevcuttur. Çobano?ullar? 1. Hüsâmeddin Çoban Bey 2. Alp-Yürek Bey 3. Muzaffereddin Yülük-Arslan Bey (1284-1292) 4. Nâs?reddin Mahmud Bey (1292-1320) Ayd?no?ullar? Beyli?i Ayd?no?ullar?, Bat? Anadolu'yu, Ege k?y?lar?n? açan fâtih Türkmen beylerindendir. Gazi Umur Bey gibi Türkiye tarihinin büyük ?ahsiyetlerinden birini yeti?tirmi?tir. 1300'den 1390 Nisan?na kadar önce 90 y?l, 28 temmuz 1402'den 1425'e kadar sonra da 23 y?l, cem'an 116 y?l sürmü?tür. Nisan 1390'dan 28 temmuz 1402 'ye kadar Y?ld?r?m Bâyezid zaman?nda 12 y?l, 3 ay, Osmanl? devletine kat?lm??t?r. 1308'e kadar Selçuko?ullar?'na, 1335'e kadar ?lhanl?lar'a tabî, sonra müstakil olmu?lard?r. 1308'den 1312'ye kadar da ?lhanl?lar'a tabî olan Germiyano?ullar?'na tabî bulunmu?lard?r. Zaten ba?lang?çta Ayd?n beyleri, Germiyano?ullar?'n?n hizmetinde idiler. 1403'te tekrar Osmanl?lar'a tabî olmu?lar, bundan sonraki 22 y?lda bazan tamamen Osmanl?lar'a kat?lm??lar, bazan onlara ba? kald?rm??lard?r. Bu devreyi, Cüneyd Bey temsil eder. Ayd?no?ullar? Beyli?i bilindi?i gibi, Selçuklular?n uç beyli?i olarak Ayd?n Bey taraf?ndan kurulmu?tur. 1308'den 1335'e kadar ?lhanl?lara tabi olmu?, daha sonra bazen ba??ms?z, bazen Osmanl?lara tabi olarak ya?am??lard?r. Ayd?n, ?zmir'in baz? havzalar?, Ala?ehir, Salihli ve dolaylar?nda hüküm sürdüler. Bu beyli?in en ünlü hükümdar? Gazi Umur Bey idi. Kuvvetli bir donanma ile Adalar Denizine (Ege) hakim olmu?tu. 1425'te Osmanl? topraklar?na kat?ld?. Bu beyli?in en önemli iskelesi Ayaslug (Selçuk) idi. Burada haz?rlanan donanma ile etrafa bask?nlar yap?yordu. Nitekim Mehmed Bey'in o?lu Umur Bey donanma ile Sak?z, Bozcaada, Semadirek adas?, Gümülcine havalisi, Adalar Denizi ve Mora sahillerine ba?ar?l? ak?nlar yapm?? ve sahil ?zmirini ele geçirmi?ti (1328). Onun bu ba?ar?l? faaliyetleri babas?n?n ölümünden sonra beyli?in ba??na geçmesine zemin haz?rlad? (1334). Umur Bey, Saruhano?lu Süleymân Bey ile birlikte Yunanistan ve Mora'ya sefer yapm??, say?s?z esir ve ganimetlerle ?zmir'e dönmü?tü (1335). Umur Bey Bizans ile dostça geçinmi?, onlar?n seferlerine kat?larak Karadeniz'e ç?km??, Kili ve Eflak ülkelerini ya?malam??t? (1339-40). Ayr?ca Bizans'taki taht mücadelelerine de kar??t?. Ayd?no?ullar? donanmas?n?n Ege Denizi'ndeki faaliyetleri kar??s?nda, Rodos ?övalyeleri ticaretin aksamamas? için ?zmir'i vermek ?art?yla Umur Bey ile anla?maya raz? oldular, fakat bu anla?ma Papa taraf?ndan tasdik edilmedi. Gazi Umur Bey bu sebeple ?zmir'i zabtetmek isterken ?ehid dü?tü (1348). Onun hükümdarl?k süresi Ayd?no?ullar? için her yönden önemli geli?melerin görüldü?ü parlak bir devre olmu?tur. Umur Bey'in karde?i H?z?r Bey, a?abeyi gibi faal ve cesur bir hükümdar olmad???ndan Latinler ile a??r ?artlarla bir anla?ma imzalamaya mecbur kald?. Bundan sonra Ayd?no?ullar?n?n faaliyeti durmu? ve beylik çökme?e yüz tutmu?tu. Kosova sava??nda (1389), Osmanl? ordusunda bulunan yard?mc? kuvvetler aras?nda Ayd?n o?ullar?nkiler de vard?. Bu sava?ta Sultan I. Murad'?n ?ehit dü?mesi üzerine Y?ld?r?m Bayezid sultan olmu?, fakat ona kar?? Karamano?ullar?n?n te?viki ile Anadolu beyliklerinde bir hareket ba?lam??t?. Bu harekete Ayd?no?ullar? da kat?ld?. Y?ld?r?m Bayezid'in beylikleri itaat alt?na almak için ç?kt??? Anadolu seferinde Ayd?no?ullar? Beyli?i Osmanl?lara tâbi oldu (1390). Ayd?no?lu Gazi Umur Bey XV, as?rda ?air Enverî taraf?ndan "Düstûr-Nâme"de hayat? destanla?t?r?lm?? bir ?iir diliyle anlat?lan Gazi Umur Bey, Türk te?ebbüs ve kabiliyetinin mükemmel örneklerinden biridir.?zmir, 1076'da Türkiye devletinin kurucusu Anadolu Fâtihi I. Süleyman ?âh taraf?ndan fethedilmi?ti. Çaka Bey'e verilen ?zmir, bu Türk beyinin büyük deniz proje ve te?ebbüslerine sahne oldu. Umur Bey, 2,5 as?r sonra bu proje ve te?ebbüsleri tekrar ele alm??t?r. Bizans, 1097'de ?zmir'i de ?znik ve Bat? Anadolu gibi Türkler'den geri ald?. ?u halde ?zmir'de ilk Türk hâkimiyeti, ancak 21 y?l sürmü?tür. ??te Ayd?no?lu Umur Bey, 1320'de ?zmir'i tekrar fethetmi?tir. ?u suretle 223 y?l daha ?zmir, H?ristiyanlar'da kalm??t?r. 28 ekim 1344'te bütün Avrupa devletlerinin birlikleri taraf?ndan desteklenen Rodos'taki Saint-Jean ?övalyeleri, ?zmir'i bast?; Ayd?no?ullar?'n?n tersane ve donanmalar?n? yakt?. Liman, ?övalyeler'in eline geçti. Fakat yukar? kale, Türkler'in elinde kald?. Bu suretle ?ehir, "Müslüman ?zmir" ve "Gâvur ?zmir" diye ikiye bölündü ve 1403'ün ilk günlerinde Timur'un ?övalyeler'i kovmas?na kadar tam 59 y?l bu vaziyet devam etti. Umur Bey, Avrupa siyaset âlemine faal bir ?ekilde i?tirak etti. 1328-29'da, yan?nda Cüneyd Bey'in babas? ?brahim Bahâd?r Bey oldu?u halde, Bozca Ada'ya ç?kt?. 1330'da Gelibolu yar?madas?na ayak bast?. 1332'de 75 gemisi ile Semendirek adas?n? bast? ve Bat? Trakya'da Gümülcine'ye asker ç?kard?. Gene ayn? y?l, 250 parçal?k büyük bir donanma ile Adalar, A?r?boz ve Yunanistan'a asker ç?kard? ve ilk defa Ege denizini do?udan bat?ya geçmi?, Yunan karas?nda, Attika'ya ayak basm?? oldu. 1333'te 170 parça donanma ile Mora'ya ç?kt?. 1333'te Saruhano?lu Süleyman Bey'le müttefikan Yunanistan'a ve Mora'ya sefer yapt?. 1336'da Foça'da ?mparator Kantakuzinos'la bulu?tu. 1338'de tekrar Yunanistan'a ve Ege Adalar?'na sefer yapt?. 1339'da Eflâk yani Romanya seferine ç?kt? ve bu suretle Balkanlar'?n kuzeyine kadar eri?ti. 1342'de Girit ve K?br?s sahillerini vurdu. 1345'te Makedonya'ya asker ç?kard?; bu seferde, müttefiki Saruhano?lu Süleyman Bey, ?ehit dü?tü. Osmano?ullar?, Süleyman Pa?a ile karde?i I. Murad, ?ehit Ayd?no?lu Umur Bey'le ?ehit Saruhano?lu Süleyman Bey'in izlerini ad?m ad?m takip etmi?ler ve onlar?n te?ebbüslerini taçland?rm??lard?r. Bulgaristan krall??? ile ba?a ç?kmaktan âciz kalan Bizans imparatoru ?oannis Kantakuzinos, Umur Bey'den imdat istemi?ti. Umur Bey, 32 harb gemisi ve 29.000 askerle Avrupa k?t'as?na ayak bast?. Dimetoka'y? Bulgarlar'dan al?p müttefiki ?mparator'a verdi. Ertesi y?l, 1342'de ?mparator, rakibi Paleologoslar'a kar?? tekrar Umur Bey'den yard?m istedi ve bu suretle Türk hükümdar?n?, Bizans'?n dahilî i?lerine kar??t?rm?? oldu. Ayd?no?lu, Rumeli'ne geçip ?mparator'a istedi?i yard?m? yapt?. Bunlar, Müslüman Türkler'in Rumeli'ne ilk ayak bas??lar?n? te?kil eder. 1348'de Gâvur ?zmir'i ?övalyeler'den geri almak istiyen Umur Bey, kalenin önünde dü?man taraf?ndan ?ehîd edildi. Onun ?ehâdeti, Rumeli'ndeki projelerini yar?da b?rakt?. B?rakt??? yerden, Osmano?lu ?ehzade Süleyman Pa?a devam etmi?tir. Daha 1344'te ?mparator, tekrar Umur Bey'den yard?m istedi?i zaman, Ayd?no?lu, ?zmir meslesiyle u?ra?makta oldu?undan, müttefiki ?mparator'a Osmano?lu Orhan Gazi'ye ba? vurmas?n? tavsiye etmi?ti. Donanmas? Haçl?lar taraf?ndan yak?ld?ktan sonra Umur Bey, kom?ular? Mente?eo?ullar?, Saruhano?ullar?, Karas?o?ullar?'ndan tedarik edebildi?i gemilerle acele yeni bir donanmaya sahip olmu?tu. Bu donanmayla Gelibolu yar?madas?na ç?kt?, Vardar vadisini tarad?. Bulgar kuvvetlerini yok etti. Bat? Anadolu Türk Beylikleri, yani Osmano?ullar?, Ayd?no?ullar?, Mente?eo?ullar?, Saruhano?ullar? ve Karas?o?ullar?, müttefikan takibine muvaffak olduklar? siyaset yüzünden büyük ba?ar? kazanm??lard?r. Bunlardan Osmano?ullar?'n?n donanmalar? yoktu; ancak 1345'ten sonra Karas?o?ullar?'n?n pek de ehemmiyet arzetmiyen deniz kuvvetlerine sahip oldular. Fakat Ayd?n ve Mente?e donanmalar? çok güçlüydü ve Ege Denizi'ne hâkimdi. Ankara Sava??'nda (1402) Osmanl?lar? ma?lûp eden Tîmûr taraf?ndan ülkelerin kendilerine iade edilen beylikler aras?nda Ayd?no?ullar? da bulunuyordu. Bu devrede en çok Cüneyd Bey (1405-1426) faaliyetleri ile dikkati çekmektedir. Cüneyd Bey fetret devrinde Osmanl? ?ehzâdeleri aras?nda saltanat mücadelelerine kat?ld?. Onun bu davran??? beyli?in sonunu haz?rlayan sebeplerden biri oldu. Neticede Osmanl? sultan? II. Murad'?n gönderdi?i bir ordu Ayd?no?ullar? Beyli?i'ni ortadan kald?rd? (1426). Ayd?no?ullar?ndan baz? sanat eserleri zaman?m?za kadar mevcudiyetlerini korumu?tur. Bunlardan en önemlileri Mehmed Bey'in yapt?rd??? Birgi'deki Ulu Câmii ile Selçuk'da 1374'de yap?lan ?sâ Bey Câmii'dir. Candaro?ullar? (veya ?sfendiyaro?ullar?) Beyli?in kurucusu Demir Yaman Candar Bey' O?uzlar?n Kay? boyundand?r. Beyli?in 8. beyi ?sfendiyar Bey'den sonra (1392'den itibaren) itibaren hanedan ?sfendiyaro?ullar? olarak an?lm??t?r. Beyli?in as?l ad? Cândâro?ullar? Beyli?i'dir. Fakat sonradan hanedana son hükümdarlar?na göre K?z?l-Ahmedlular diyen tarihçiler de vard?r. Candaro?ullar?, devaml?l?k ve Osmanl?lar'la son derece s?k? münasebetleri bak?m?ndan mühim bir beylik kurmu?lard?r.1291-1461 aras?nda 170 y?l sürmü?tür. Karamano?ullar?'ndan sonra, Dulkad?ro?ullar? ile beraber en devaml? Türkmen beyli?i Candarl?lar'd?r. 1308'e kadar Selçuklular'a, 1335'e kadar ?lhanl?lar'a tabî olan Candaro?ullar?, bu tarihten 1383'e kadar 49 y?l istiklâl kazanm??lar, 1383'te Osmano?lu I. Murad'a tabî olmu?lard?r. 1392'den 1402 ye kadar 10 y?l, alelade Osmanl? valisi durumuna dü?mü?ler, Ankara felâketinden sonra tekrar istiklâl kazanm??lar, fakat 1413'te tekrar Osmanl? tâbiiyetine girmi?ler, 1417'de ve sonraki y?llarda bu tâbiiyet ba?lar? gittikçe artm??t?r. 1459-1461 aras?nda gene Osmanl? valisi vaziyetinde kalm??lard?r. Osmano?ullar? ile Candaro?ullar?'n?n kan? o derece kar??m??t?r ki, Candaro?ullar?, nadiren Osmanl?lar'a muhalif bir siyaset takip edebilmi?ler, ekseriya onlarla müttefikan hareket etmi?ler, birçok Candaro?lu do?rudan do?ruya Osmanl? hizmetine girmi?tir. Beylik, Kastamonu, Sinop, Samsun, Cank?r?, Zonguldak vilayetlerinde hüküm sürüyordu. Osmanl? saray? ile s?k? bir akrabal?k ba?? kurmu?lard?. 1461'de Osmanl? Devleti'ne ba?land?.Türkiye Selçuklu Sultan? II. G?yâseddîn Mes'ûd, taht mücâdeleleri s?ras?nda Çobano?ullar?n?n kar??t??? bir sava?ta esir dü?mü?, fakat sonra kurtar?lm??t? (1292). Sultan Mes'ûd, kurtar?lmas? s?ras?nda yararl??? görülen ?emseddîn Demir Yaman Candâr'a Kastamonu ve havalisini vermi? ve böylece bu beyli?i kurulmu?tu. Ama bu hibe i?e yaramad? çünkü bu s?rada Çobano?ullar?ndan Hüsâmeddîn Bey Kastamonu'yu elinde bulunduruyordu. ?emseddîn Yaman Candâr'?n yerine geçen o?lu Süleymân Pa?a âni bir bask?nla Kastamonu'ya sahip oldu. Daha sonra Sinop ?ehri de Candaro?ullar? topraklar?na ilhak edildi (1322). Bir süre sonra taht mücadelesi sebebiyle beyli?in ikiye ayr?ld???n? görüyoruz. Osmanl?lar?n yard?m? ile Süleymân-?âh 1384'den itibaren Kastamonu'ya hâkim olmu?, rakibi Celâleddîn Bayezid ise Sinop'a çekilmek zorunda kalm??t?. II. Süleymân-?âh Osmanl?lar ile dost geçindiyse de, bu dostluk Y?ld?r?m Bayezid'in ilk y?llar?na kadar devam etmi?tir. Y?ld?r?m Bayezid Anadolu'daki Tükr birli?ini sa?lama yolundaki çal??malar? s?ras?nda Candaro?ullar? topraklar?na sahip olmu?, fakat Sinop'da Candao?ullar? Beyli?ini devam ettirmi?tir. ?sfendiyar Bey Ankara sava??ndan (1402) sonra Timur'un hâkimiyetini tan?d?. Bunun kar??l???nda da eski Candaro?ullar? topraklar? kendisine verildi, böylece Kastamonu'ya yeniden hâkim oldu. Osmanl? ?ehzâdeleri aras?ndaki saltanat mücadelesi s?ras?nda tedbirli bir politika takip ederek, her defas?nda bu ?ehzâdelerden birisini destekledi. Bu mücadele sonunda duruma hâkim olan Çelebi Mehmed ile dost geçindi. Çelebi Mehmed'e Karaman ve Eflak seferlerinde o?lu Kas?m Bey idaresinde yard?mc? kuvvet verdi (1417).Fakat Kas?m Bey geri dönmeyerek Çelebi Mehmed'den Candaro?ullar?na ait baz? yerlerin kendisine verilmesini istedi. Neticede Kas?m Bey bu arzusuna kavu?mu?, ?sfendiyar Bey de Osmanl?lara tâbi olmu?tu. Ancak Sultan II. Murad Osmanl? taht?na ç?kt??? zaman (1421) meydana gelen kar???kl?klardan istifade eden ?sfendiyar Bey oldu ve Kas?m Bey'in elindeki topraklar? ele geçirdi.II. Murad, ?ehzâde isyanlar? bast?r?p duruma hâkim olduktan sonra ?sfendiyar Bey üzerine yürüdü. ?sfendiyar Bey yeniden Osmanl?lara tâbi oldu (1423-4) ve bundan sonra da onlarla dost geçindi. Candaro?ullar? Beyli?i Fatih Sultan Mehmed devrine kadar varl???n? sürdürdü. Fatih Trabzon seferi dönü?ünde Kastamonu ve Sinop Osmanl? topraklar?na kat?larak Candaro?ullar? Beyli?i'ne son verildi (1462).Candaro?ullar? beyleri çe?itli eserlerle ülkelerini imâr etmi?lerdi. Bu devreden Kastamonu'da ?bn Neccâr Câmii ve alt? yap?dan ibaret bir külliye olan ?smail Bey ?mâreti en önemli eserler olarak göze çarpmaktad?r. Candaro?ullar? beyleri sanat adamlar?n? da himaye etmi?ler ve kendi adlar?na çe?itli Türkçe eserler yazd?rm??lard?r. Candarl?lardan ?smail Bey (1443-1461) "Hulviyât-? ?âhî" isminde büyük bir eser yazm??t?r. Ankara Ahi Beyli?i Ankara'y? merkez edinen ve ?ehirle civar?nda te?ekkül eyliyen Ahi hükümeti, bir dervi?-esnaf cumhuriyeti olup, bir bak?ma Ortaça? ?talyan site cumhuriyetlerine benzemektedir. Takriben 1290'da ba?lam??, 1354'e kadar a?a?? yukar? 64 y?l devam etmi?tir. 1308'e kadar Selçuko?ullar?'na, 1335'e kadar ?lhanl?lar'a, sonra Eretnao?ullar?'na, nihayet Karamano?ullar?'na ba?lanm??t?r, hiç bir zaman tam müstakil olmam??lard?r. 1354'te Osmano?lu Gazi Süleyman Pa?a (Rumeli Fâtihi olan Velîahd-?ehzâde), Ankara'y? fethetmi?, Osmanl? devletine ba?lam??t?r. Bir ara Ankara, Karamano?ullar?'n?n eline geçmi?se de, hemen yeti?en Süleyman Pa?a'n?n karde?i I. Sultan Murad, Ankara'y? kesin ?ekilde alm??t?r. Ankara, garip bir tecelli olarak 570 y?l kadar sonra, bu kere çok büyük bir Türk cumhuriyetine ba?kent olmu?tur. Türkler'de cumhuriyet idaresi Atatürk'ten önce tamamen meçhul oldu?u için, Ahi Cumhuriyeti dikkate de?er. Ahiler, te?kilâtlanm?? ve tasavvufî dervi?lik esaslar?na dayanan esnaf loncas? ba?kanlar?d?r. Osmanl? devletinin kurulu?unda rolleri mühimdir. Bununla beraber Ahi cumhurreislerinin, ayn? aileden geldikleri anla??l?yor. Ahi ?emseddin Yusuf Efendi'nin ailesi, çok nüfuz kazanm?? olacakt?r. O?ullar? Ahi Hüseyin Efendi ile Ahi Kemâleddin Hasan Efendi'dir. Hüseyin Efendi'den sonra o?lu Mehmed Efendi, sonra onun o?lu II. Hüseyin Efendi'nin reis olduklar? san?l?yor. II. Hüseyin Efendi'nin karde?leri, Hasan ve Yusuf efendilerdir. Asl? Akhî ?eklinde yaz?lan Ahi kelimesinin Arabça karde?im mânâs?na geldi?i gibi, Türkçe ak?/akh? kelimesinden bozuldu?u rivayeti üzerinde de durulabilir. Ankara Ahî Cumhur Reisleri (1290?-1354 = 64?) 1. Ahi Hüsâmeddin I.Hüseyin Efendi (1290-1296) 2. Ahi ?erefeddin Mehmed Efendi (1296-1332) 3. Ahi II.Hüseyin Efendi (1327-1354) Dulkad?ro?ullar? Büyük Anadolu Beyliklerinden biri idi. Dulkadiro?ullar?, M?s?r'daki Türkmen Memluk devletleri aras?nda güçlü ve uzun ömürlü bir beylik olarak görülmü?tür. Kurucusu, Dulkad?ro?lu Zeyniddin Ahmed Karaca Bey'dir. Bazen Memlüklere, bazen Osmanl?lara tabi olmu?, fakat en çok Osmanl?larla i?birli?i yapm?? ve Osmanl? saray? ile akrabal?k kurmu?lard?r. Elbistan ba?kent olmak üzere Mara?, Kayseri, Elaz??, Ay?ntap, Malatya, Ad?yaman vilayetlerinde hüküm sürdü. 1522 y?l?nda Osmanl? topraklar?na kat?ld?. Dulkad?rl?lar O?uzlar?n Bozok kolundand?r. Onlar?n ilk reisi Zeyneddîn Karaca Bey, Eratna Bey'in elinden Elbistan'? zabtetmi? ve Memlûk saltan? Melik el-Nâs?r Muhammed'den nâiblik men?uru alarak Dulkad?rl? Beyli?i'ni kurmu?tu. Karaca Bey zaman zaman Memlûk sultanlar?na itaat, bazan da onlardan ayr?larak Haleb ?ehrini tehdid ediyordu. Ayr?ca Sis Ermeniler ile ba?ar?l? mücadelelerde bulunmu?tu. Halep taraflar?nda da bir çok yer zapteden Karaca Bey bu ba?ar?lar?na güvenerek "Melik üz-Zâhir" unvan? ile hüküdarl???n? ilân etti (1348). Ancak Memlûk Devleti'ne isyan eden Haleb valisi Bay-Bu?a'y? sultana teslim etmemesi onun ortadan kald?r?lmas?na yol açt?. Karaca Bey'den sonra o?lu Halil Bey ve Mehmet bey Memlûklular taraf?ndan Elbistân valili?ine tayin edildi. Timur'un Elbistân, Malatya ve Besni'yi al?p tahribi üzerine Mehmed Bey ona itaate mecbur oldu. Mehmed Bey Çelebi Mehmed Sultan ile iyi münasebetlerde bulundu. Buna mukabil Ramazano?ullar? ve Karamano?ullar?'na kar?? daimî surette sava?t?. Memlûklular bu hizmetine kar??l?k ona Kayseri ?ehrini verdiler. Mehmed Bey 1442den sonra yerine o?lu Süleymân Bey geçmi?ti. Süleyman Bey Osmanl?lar ve Memlûklulara k?z vererek akrabal?k tesis etti ve bu devletlerle olan dostlu?unu sürdürerek Dulkad?rl? Beyli?i'nin varl???n? korudu. Daha sonra beyli?e zaman zaman Osmanl? ve Memlûklu Devletleri'nin müdahale ederek kendi adaylar?n? Dulkad?rl? beyi tayin ettirmi?lerdir. Alâaddin Devle Bozkurt Bey (1479-1515) Osmanl?lar?n deste?ini sa?layarak beyli?in ba??na geçmi?ti. Ancak o da Osmanl?lara cephe al?nca. dört o?lu ile beraber öldürüldü. Yerine Ali bey tayin edildi. Ali Bey, Sultan I. Selim'in M?s?r seferinde ve daha sonra ?am valisi Canberdi Gazâlî isyan?nda Osmanl?lara önemli hizmetlerde bulundu, fakat k?skanç Ferhat Pa?a'n?n onu sultana fitnelemesi üzerine öldürüldü. Dulkad?ro?ullar?'n?n Ba?l?ca ?ahsiyetleri Beyli?in kurucusu Zeyneddin Karaca Ahmed Bey, Hasan Dulkad?r Beyin o?lu ve Halil Bey Türkmen'in torunudur. 11 Aral?k 1353'te Kahire'de seksen üç ya?lar?nda öldürülmü?tür. Orhan Gazi ile ça?da?t?r. Yerine o?ullar? Garseddin Halil ve ?aban Süli Beyler geçmi?tir. Halil Bey, doksan alt? ya?lar?nda öldürülmü?tür. Süli Bey, Kad? Burhâneddin'in k?z? Habîbe Selçuk Hatun'la evlenmi?tir ki, bu Hatun 1447'de ölmü?tür. Karaca Bey'in di?er o?ullar? Sârimeddin ?brahim, ?sa, Osman, Dâvûd beylerdir, Dâvûd Bey'in o?lu Tu?ruk Bey'dir. ?brahim Bey, 1416'da saltanata hak iddia etmi? ve Osmanl?lar'a iltica eylemi?tir. 1386'da Harput beyi olmu?tur. Süli Bey'in o?lu Sadaka Bey, 30 May?s 1398'den 2 Eylül 1399'a kadar l sene, 3 ay, 3 gün saltanata hak iddia etmi?tir. Süli Bey'in 3 k?z? vard?r: Büyük k?z?, Râhato?lu Alâeddin Ali Bey'le, di?eri Kad? Burhâneddin'le, küçü?ü de (Devlet Hatun), Y?ld?r?m Sultan Bâyezid'le evlenmi?tir. Süli Bey'in yerine Halil Bey'in o?lu Nâs?reddin Mehmed Bey geçmi?tir. 1443'te 77 ya??nda ölünceye kadar 45 y?l saltanat sürmü?tür. Kad? Burhâneddin'in k?z? M?s?r Hatun'la ve Râhato?lu Alâeddin Ali Bey'in k?z? ile evliydi. Karde?i Ali Bey'in o?lu Hamza Bey, 1436'da ölmü?tür. Mehmed Bey'in yerine büyük o?lu Süleyman Bey geçmi?tir. 1454'te öldürülmü?tür. Karde?leri 1500'de ölen Elbistan beyi Rüstem Bey (bunun k?z? ?ems Hatun'dur), Dâvûd Bey, 1440 s?ralar?nda genç ölen Feyyaz Bey'dir. 3 de k?zkarde?i vard?r: Emine Hatun, Çelebi Sultan Mehmed'le evlenmi?tir. Bu izdivaçtan Fâtih'in babas? II. Sultan Murad do?mu?tur. Di?er k?z?, M?s?r-Suriye Türk-Memlûk ?mparatoru Sultan Çakmak'la, öbürü de Memlûk emirlerinden Câne Bey Sûfî ile 1437'de evlenmi?tir. Süleyman Bey'in yerine s?ras?yla 4 o?lu Melik Arslan, ?âh Budak, ?ehsuvâr ve Alâuddevle Bozkurd Beyler geçmi?tir. Süleyman Bey'in di?er çocuklar? 1516'da Osmanl?lar'?n Köstendil sancakbeyi iken ölen Abdürrezzak Bey, ?sa Bey, Hudâdâd Bey, Yahya Bey, Erduvâne Bey, Selmân Bey, Yûnus Bey, Mo?ol Bey'dir. K?zlar?, Sitti Hatun, 1449'da Edirne'de müstakbel Fâtih Sultan Mehmed'le evlenmi?tir; esasen Fâtih'in büyük day?s?n?n k?z? olur. 1467'de Edirne'de ölmü? ve birçok hay?r eseri yapt?rm??t?r. ?ehsuvâr Bey, 1472 A?ustosunda Kahire'de ölmü?, yerine ikinci kere karde?i ?âh Budak Bey tahta geçmi?tir. ?âh Budak Bey, tahttan indirildikten sonra 1492 y?llar?nda ölmü?tür. O?ullar? 1516'da Memlûkler'in Humus valisi iken öldürülen Zeyneddin Melik Arslan Bey'le 1484'te amcas? Bozkurd Bey taraf?ndan gözlerine mil çektirilen ?âh Kubâd Bey'dir. Bozkurd Bey, 12 haziran 1515'te 87 ya??nda ölmü?tür. Bu hanedan azas?n?n çok ya?ad?klar? anla??lmaktad?r. Yerine ?ehsuvâr Bey'in o?lu Ali Bey geçmi?tir. Pa?a titri ile Osmanl?lar'?n Dulkad?r denen Mara? beylerbeyisi iken 1522'de o?ullar? Sar? Arslan, Dîvâne Veled, Üveys Beyler ile beraber öldürülmü?tür. Onunla Dulkad?ro?ullar? bitmi?tir. Karde?i Kas?m Bey, Osmanl?lar'?n Sultânönü yani Eski?ehir sancakbeyi idi. Yavuz'un ana taraf?ndan büyükbabas? olan Bozkurd Bey'in çocuklar?, K?r?ehir sancakbeyi olup amcas? ?âh Budak Bey taraf?ndan 1472'de gözlerine mil çektirilen ?âhruh Bey, H?sn-? Mansûr (Ad?yaman) beyi Durak Bey, Osmanl?lar'?n Bozok yani Yozgat sancakbeyi olup 1514'te öldürülen Süleyman Bey, 1507'de öldürülen Erduvâne Bey, ayn? y?l öldürülen Sar? Kaplan Kas?m Bey, Ahmed Bey, ?ah ismail Safevî'nin talip oldu?u Be?li Hatun, 1506'da Memlûk emîri Kay?tmerk Bey'le evlenen bir Hatun, nihayet 1469 civar?nda müstakbel II. Sultan Bâyezid'le evlenip Yavuz Sultan Selim'i do?uran ve Trabzon'da Yavuz sancakbeyi iken ölen Ay?e Hatun'dur.?âhruh Bey'in o?ullar? Mehmed Han, Ali ve Ahmed beylerdir. Mehmed Han Pa?a, 1569'da Osmanl? beylerbeyi ve hanedan reisi olarak ölmü?tür. Ali Bey de sancakbeyi olup 1536'ya do?ru ölmü?tür. Ali Bey'in o?lu Kara Han Bey, onun da o?lu Cafer Bey'dir. Cafer Bey, Çorum sancakbeyi idi; 1600'e do?ru Kayseri'de ölmü?tür. Dulkad?ro?ullar? 1. Dulkad?ro?lu Zeyneddin Ahmed Karaca Bey (1337-1353) 2. Garseddin Halil Bey (1386 = 33) 3. ?âban Süli Bey (1386-1398) 4. Nâs?reddin Mehmed Bey (1398-1443) 5. Süleyman Bey (1443-1454) 6. Melik-Arslan Bey (1454-1466) 7. ?âh-Budak Bey (1466-1468/1472-1480) 8. ?ehsuvâr Bey (1468-1472) 9. Alâuddevle Bozkurd Bey (1480-1515) 10. Ali Bey (Pa?a) (1515-1522) Bundan sonra Dulkad?rl? topraklar? Osmanl?lar?n bir beylerbeyli?i oldu (1522). Dulkad?ro?ullar? ba?l?ca merkezleri Mara? ve Elbistân olmak üzere birçok ?ehirlerde imâr faaliyetlerinde bulunmu?lard?. Bugün halen onlardan kalm?? olan; Elbistan Ulu Câmii, Mara? Ulu Câmii, Mara? Hâtûniye Câmii, Dârende Ulu Câmii, Gaziantep Alâeddevle Câmii, Mara? ?klime Hâtûn Mescidi, Kayseri Hâtûniye Medresesi, Mara? Ta? Medrese Künbeti ve Hac? Bekta? Bal?m Sultan Kümbeti gibi eserler vard?r. Son Eretnao?ullar? Eratnao?ullar?, ?lhanl?lar?n Anadolu'da en mühim vârisi olmu?tur. Devlet, 1327-1380 aras?nda 53 y?l sürdü. 1327-1335 aras?ndaki sekiz y?lda Eretna Bey, ?lhanl?lar'?n Anadolu umumî valisi idi. 1335'te istiklâl kazand?. Fakat 1338-1343 aras?nda 5 y?l Memlûkler'e tabî olmaya mecbur bulundu. Bu tarihten sonra istiklâlini devam ettirdi. Önce Sivas olan ba?kent, sonra Kayseri'ye nakledildi. Bütün Anadolu Türk devletleri gibi Sünnî/Hanefî mezhebinden olan Eretna devletinin kurucusu Eretna veya Ertana Bey (asl? Ertene'dir, fakat Uygur metinlerinde "Aratna" ?ekli de vard?r), Türkmen olmay?p ?lhanl? hizmetinde Uygur beylerindendir. Babas? Cafer Bey de Kayseri'de ölmü?tür. Eretnao?ullar? ile bu suretle Anadolu'ya bir miktar Uygur Türkü de girmi?tir Devlette babadan o?ula 4 hükümdar gelip geçmi?, kendilerini ?lhanl?lar'?n me?ru halefi sayan bu hükümdarlar "sultân" unvan?n? tak?nm??lar, fakat daha çok "Bey" diye an?lm??lard?r. Bunlar s?ras?yla Eretna, Mehmed, Ali ve II. Mehmed Beyler'dir. Eretna Bey, k?zkarde?ini me?hur ?lhanl? kumandan? Emîr Çoban'?n o?lu Emîr Demirta?'a vermi?tir. Halas? ile Karamano?ullar?'n?n atas? Nûre-Sûfî Bey ile evliydi. Erkek karde?i Barak Bey'in o?lu Mutahharten Bey, Y?ld?r?m Bâyezid-Timur mücadelesinde Timur'un saf?nda mühim rol oynam??, 1375 y?llar?ndan 1404'e kadar takriben 29 y?l Erzincan beyi olmu?tur. Mutahharten Bey, 1379 s?ralar?nda Erzurum beyi de bulunmu?tur. Erzincan 1401 Temmuzundan 28 Temmuz 1402'ye kadar l y?l Osmano?ullar?'na geçmi?, Mutahharten, Timur'a s???nm??t?r. Mutahharten Bey, ilk zamanlarda Bayburd beyi idi. Bu beyli?in kurucusu Eretna, Uygur Türkleri'nden olup Mo?ollar'?n Anadolu valisi Timurta?'?n maiyyetinde idi. Orta Anadolu'da XIV. yüzy?l ortalar?na do?ru kurulmu? olan bir beyliktirTimurta?, Anadolu'yu istilâ ile yay?lma hareketine giri?mi?, fakat babas? Emir Çoban'?n ?lhanl? hükümdar? Ebû Said Bahad?r (1317-1335) ile aras?n?n aç?lmas? neticesinde M?s?r'a kaçm?? ve yerine Eretna'y? vekil b?rakm??t? (1328).Timurta?'?n yerine Büyük ?eyh Hasan Celâyirî Anadolu valisi tayin edildi. Eretna memleket i?lerini iyi bildi?inden dolay? yine i? ba??nda kald?. Ebû Said Bahad?r'?n evlât b?rakmadan ölümü üzerine meydana ç?kan kar???kl?klardan faydalanarak Mo?ol ülkesinde kendisine bir yer kapmak isteyen Büyük ?eyh Hasan ?ran'a gitmi? ve Eretna Anadolu'da onun vekili olarak kalm??t?r. Daha sonra Irak'ta yerle?en Büyük ?eyh Hasan'dan ümidini kesen Eretna, Memlûk Sultan? Melik Nâs?r'a (1309-1340) müracaatla onun himayesine girmi?tir (1338). Azerbaycan'da durumu kuvvetlenen Timurta?'?n o?lu Küçük ?eyh Hasan'?n itaat teklifini Eretna kabul etmedi. Küçük ?eyh Hasan Anadolu'nun do?usunu alarak beraberinde hükümdar ilân etti?i Süleyman ile Eretna'n?n üzerine yürüdü. ?ki ordu Sivas ile Erzincan aras?ndaki Karanbük'de kar??la?t?lar. Bu sava?ta Eretna galip gelmi? ve çok ganimet alm??t?r (1343).Eretna'n?n bu sava?tan sonra nüfuz ve ?öhreti artm??, Alâeddîn ünvan? ile sultanl???n? ilân etmi?tir (1344). O, a?a?? yukar? bütün Orta Anadolu'ya hâkim olmu?tur. Devletin ba?kenti önce Sivas sonra Kayseri idi. Ülkesini gayet iyi ve âdilane surette idare etmi?tir. Eretna 1352 y?l?nda ölmü?tür. Yerine onun emirlerinin ald??? kararla küçük G?yaseddîn Mehmed hükümdar ilân edildi. Büyük o?lu Cafer muhalefete kalk??t?ysa da yenilerek M?s?r'a kaçt?. Mehmed Bey genç oldu?undan devlet idaresi vezir Ali ?ah'?n elindeydi. Çok geçmeden Ali ?ah isyan etti. Mehmed Memlûkler'in yard?m? ile onu yendi, Ali ?ah sava?ta öldü (1364). Ancak Amasya Emiri Hac? ?adgeldi Pa?a'n?n tahriki ile harekete geçen beyler Mehmed Bey'i Kayseri'de öldürdüler. Yerine küçük ya?taki o?lu Alâeddîn Ali hükümdar oldu (1365). Bu kar???k durumdan faydalanan Karamano?ullar? Ni?de ve Aksaray'? ele geçirdiler. Memleketteki valiler ise kendi ba?lar?na harekete ba?lam??lard?. Karamano?ullar? Kayseri'yi ald??? zaman Ali Bey Sivas'a kaçt?. Eretnao?ullar? devleti, en geni? ?ekliyle, Türkiye'nin ?imdiki ?u vilâyetlerini kapl?yordu: Ankara, K?r?ehir, Nev?ehir, Yozgat, Tokat, Çorum, Amasya, Ni?de, Kayseri, Sivas, Erzincan, Erzurum, Tunceli, Samsun, Gümü?hane, Güney Giresun, Kuzey Malatya (as?l Giresun ve Malatya ?ehirleri dahil de?il). Bu arazi, 214.000 km2 etmektedir. 1360'a do?ru devlet, ancak 142.000 km2 bir yer i?gal etmekteydi ve Ankara, Ni?de, K?r?ehir, Nev?ehir, Samsun gibi birçok yerleri, Anadolu Beylikleri'ne kapt?rm??t?. Kad? Burhaneddin, ?ehri Karamano?ullar?'ndan geri almay? ba?ard?. Ali Bey Kad? Burhaneddîn'i vezir ilân etmesine ra?men devlet idaresinde ba?ar?l? olamad? Ali Bey 1380 y?l?na kadar ismen hüküm sürdü ve bu tarihte Kazâbâd'da vebadan öldü. Yerine henüz 7 ya??ndaki o?lu Mehmed hükümdar oldu. ?arkî Karahisar Valisi K?l?çarslan'? ona naib yapt?lar. Fakat bir müddet sonra Kad? Burhaneddîn, K?l?çarslan'? öldürerek niyabeti ele ald? ve çok geçmeden de 1381'de Mehmed Bey'i tahttan uzakla?t?rarak sultanl???n? ilân etti ve bu suretle Eretna devleti sona erdi.Eretna Beyli?i'nden Sivas Güdük Minare, Kayseri Kö?k Medrese, Kayseri S?rçal? Kümbet ve Ali Cafer Kümbeti, Ni?de Sungur A?a Câmii ve kümbeti gibi eserler zaman?m?za kadar gelmi?tir. E?refo?ullar? E?refo?ullar?, 13. yüzy?l?n ikinci yar?s?nda Bey?ehir ve Seydi?ehir taraflar?nda kurulmu? bir Türk Beyli?i'dir. Beyli?in kurucusu Seyfeddîn Süleyman b. E?ref, Türkiye Selçuklular?n?n uç beyi idi. Selçuklu sultan? III. G?yâseddîn Keyhüsrev, ?lhanl? sultan? taraf?ndan öldürülmü? 1284 ve yerine II. G?yâseddîn Mes'ûd geçmi?ti. Öldürülen sultan?n annesi, iki torunu için E?refo?ullar?ndan yard?m isteyerek Konya'ya ça??rd?. E?refo?lu'na saltanat nâibli?i verildi. Bu ?ehzâdeler 13 May?s 1285'de tahta ç?kar?ld?. Fakat bir ay sonra Selçuklu ordusunun gelmesi üzerine E?refo?ullar? tekrar Bey?ehir bölgesine çekildiler. Daha sonra E?refo?ullar? Sultan II. G?yâseddîn Mes'ûd ile bar??m?? ve Konya'ya giderek itaat arz etmi?lerdir. Bu arada beyli?in merkezi ise Bey?ehir olmu?tu. ?lhanl? beylerbeyi Emîr Çoban'a itaat edenler aras?nda E?refo?lu Mehmed Bey de vard? (1314). Mehmed Bey'den sonra emîr olan II. Süleymân-?âh zaman?nda ise, uclarda ba??ms?zl?klar?n? koruma?a çal??an beyliklere kar?? Mo?ol valisi Timurta? harekete geçti. Timurta?, Bey?ehri zabt ve ya?ma etmi?, II. Süleymân-?âh'? Bey?ehir gölüne att?rmak suretiyle öldürtmü?tür (1326). Bu suretle E?refo?ullar? Beyli?i sona ermi?tir. E?refo?ullar? mimârî eserlerinden Seyfeddîn Bey'in Bey?ehir'de yapt??? câmii ve mihrab? çok güzel olup, Selçuklu mimârîsinin bir devam?d?r. Germiyano?ullar? ?lk zamanlarda, XIII. as?rda Selçuklular'?n uç beyleri aras?nda Karamano?ullar?'ndan sonra en kudretlisi ve en büyü?ü, Germiyano?ullar? idi. Beylik, 1260 y?llar?ndan 1390'a kadar takriben 130, sonra 28 Temmuz 1402 Ankara muharebesinden 1429 ?ubat?na, kadar tekrar 27 y?l olmak üzere takriben 156,5 sene devam etmi?tir. Germiyan a?ireti XIII. yüzy?lda ilk defa Malatya taraflar?nda görülür. Daha sonra Germiyano?ullar?, muhtemelen Mo?ollar?n bask?s? üzerine Kütahya bölgesine göç etmi?lerdir. Germiyano?ullar? bu bölgede Türkiye Selçuklu sultan? II. G?yâseddîn Mes'ûd ve Mo?ollara kar?? ba??ms?zl?klar? için mücadele ettiler. Bu beyli?in as?l kurucusu Kerîmüddin Ali?îr'in o?lu I. Yakûb'dur. Yakûb Bey ikinci kez sultan olan G?yâseddîn Mesûd 1302-1310'a tâbi olmayarak ?lhanl?lar?n hâkimiyetini tan?d?. Kurdu?u beyli?in merkezi Kütahya idi. Yakûb Bey'in idaresindeki Germiyano?ullar?, Anadolu beyliklerinin en kuvvetlilerinden birisi olup, Bizans bu beyli?e her y?l muayyen bir vergi ve hediyeler göndermekte idi.Devletin ba?kenti Kütahya ?ehriydi. 1381'de Kütahya, Simav ve Tav?anl?, Osmanl?lar'a verilmi?, Germiyano?ullar?, Kula'ya çekilmi?lerdir. Germiyano?ullar?, Bat? Anadolu'da mühim yerleri kesin ?ekilde Bizansl?lar'dan fethedip Türkle?tiren Türkmen hanedanlar?n?n ba??nda gelir. Onun için prestijleri çoktu. En geni? ?ekliyle beylik, bugünkü Kütahya, U?ak, Denizli, Afyon vilâyetleri ile Manisa vilâyetinin do?usunu kapl?yordu. Bu topraklar 44.000 km2 eder. Ayd?no?ullar?'n?n da Germiyanl?lar'a tabî oldu?u dü?ünülürse, beylik, Ege'ye dayan?yor demektir. 1360'a do?ru beylik, 37.000 km2 kadard?. Germiyano?ullar?, Afyon ve çevresini Sâhib Atao?ullar?'ndan alm??lard?r. Denizli'de 92 y?l saltanat süren ?nanço?ullar?, Germiyano?ullar? hânedân?ndand?rlar. Yakûb Bey ise 1314'de Ala?ehir'i zaptetmi? ve haraca ba?lam??t?r. Ayn? y?l içinde Anadolu'ya gelen ?lhanl? beylerbeyi Emîr Çoban'a itaat etti. Süleymân?âh 1361-1387'?n saltanat?n?n ilk y?llar? sakin geçti. Fakat onun Karamanl?lar ile Hamido?ullar? aras?ndaki mücadelede, Hamido?ullar?ndan ?lyas Bey'in taraf?n? tutmas?, Karamanl?lar ile aras?n?n aç?lmas?na sebep oldu. Süleymân ?âh bu bask? sebebiyle Osmanl?lar ile anla?mak istedi. Bu maksadla da k?z?n? Sultan I. Murad'?n o?lu Bayezid'e vermeyi ve çehiz olarak da baz? ?ehir ve kasabalar? Osmanl?lara b?rakmay? teklif etti. Yakûb Bey 1399'da tutuklu bulundu?u ?psala'dan kaçarak Timur'un yan?na kadar gitmeyi ba?arm??t?r. Ankara sava?? 1402'ndan sonra Timur ona ülkesini iade etti. II. Yakûb Bey böylece Timur'un hâkimiyetini tan?m?? oluyordu.Osmanl? ?ehzâdeleri aras?ndaki taht mücadelesinde ise, ye?eni Çelebi Mehmed'in taraf?n? tutmu?tu. Karamanl?lardan Mehmed Bey'in iki y?l üst üste yapt??? sefer neticesi ülkesini terke mecbur kalan Yakub Bey, Çelebi Mehmed'in Karamanl?lar? yenmesi üzerine tekrar beyli?inin ba??na geçmi?ti (1414). K?sa bir sükunet devresinden sonra, Yakub Bey ile Karamanl?lar, Sultan II. Murad'a kar?? Çelebi Mehmed'in öteki o?lu Mustafa Çelebi'nin taraf?n? tuttular. Mustafa Çelebi'nin ?znik'te öldürülmesinden (1423) sonra, Yakub Bey Osmanl?lar ile iyi geçinmeyi tercih etti. Yakup Bey erkek evlâd? bulunmad??? için ülkesini ölümünden sonra Osmanl?lara b?rakt?. Ölümünden sonra Germiyano?ullar? Beyli?i tamam?yla Osmanl? Devleti'nin idaresi alt?na girmi? oldu (1429) Germiyano?ullar?, zaman?m?za kadar gelmi?ler ve Osmanl? hizmetinde sadrazaml??a, dâmâdl??a kadar yükselen birçok ?ahsiyetler yeti?tirmi?lerdir. Germiyano?ullar? 1. Kerimeddin Ali ?ir Bey (12607-1264) 2. I. Yâkub Bey (1264-1325) 3. Mehmed Bey (13257-1360) 4. Süleyman ?âh Bey (Âdil) (13607-1387) 5. II. Yâkub Bey (1387-1390) Germiyano?ullar? saray? bilim adamlar?n?n ve ?airlerin yüksek himâyeye nâil olduklar? bir yerdi. Bilhassa Süleymân ?âh ve II. Yakûb Bey zamanlar?nda iktisadî ve sosyal hayat çok geli?mi?, Kütahya Anadolu beylikleri içinde kültür bak?m?ndan en üst seviyeye ula?m??t?. Mimari eserlerin büyük k?sm? Kütahya'dad?r ve bunlardan en önemlisi II. Yakub Bey'in yapt?rd??? kendi türbesini de içine alan, medrese ve imaretten ibaret külliyedir. Hamîdo?ullar? Bu beyli?in kurucusu Hamid o?lu Dündar Bey'dir. 1280-1324 y?llar? aras?nda 44 y?l hüküm sürdükten sonra ?lhanl?lara kat?lm??, ancak 3 y?l sonra tekrar ba??ms?z olarak 1327'den 1391'e kadar ya?am??t?r. Isparta, Burdur, ?uhut, Ak?ehir, Bey?ehir, Seydi?ehir, Yalvaç, Elmal?, Korkuteli, Serik, Manavgat, Akseki bölgesinde hüküm sürüyordu. 1374'te topraklar?n?n önemli bir bölümünü Osmanl?lara terk etti. 1391'de de Y?ld?r?m Bayezid taraf?ndan tamamen Osmanl? topraklar?na kat?ld?. Hamîdo?ullar?'n?n bir Isparta, bir de Teke (Antalya) ?ubesi vard?r. Isparta ?ubesi, 1280 y?llar?ndan 1324'e kadar 44 y?l, sonra 1327'den 1391'e kadar 64 y?l, toplam 108 y?l sürmü?tür. Tekeo?ullar?, 1423'e kadar takriben 123 y?l devam etmi?tir. Beylik, 1308'e kadar Selçuko?ullar?'na, 1324'e kadar ?lhanl?lar'a tabî olmu?, 1324-1327 aras?nda 3 y?l ?lhanl? devletine kat?lm??, 1327'de yeniden meydana ç?km??, 1335'e kadar ?lhanl?lar'a tabî olmu?, sonra istiklâl kesbeylemi?tir. 1374'te I. Sultan Murad, Ak?ehir, Yalvaç, Bey?ehri, Karaa?aç, Seydi?ehri'ni 80.000 alt?n kar??l???nda Osmanl?lar'a b?rakmaya Hüseyin Bey'i mecbur etmi?tir. Bu suretle bu tarihten sonra beylik çok küçülmü?, Bey?ehri gölünün bat?s?na çekilmi?tir. 1391'de Y?ld?r?m Sultan Bâyezid, ülkeyi Osmanl? birli?ine katm??t?r. Timur, Hamîdo?ullar?'n?n bu ?ubesini Ankara muharebesinden sonra ihya etmemi?tir. Çünkü bu, Osmanl?lar kadar Karamanl?lar?n da aleyhine olurdu. Ba?kent 1310 tarihlerine kadar Uluborlu iken, sonradan Dündar Bey'e izafeten "Felek-Âbâd" denen E?ridir'e getirilmi?tir. Osmanl?lar zaman?nda Isparta'ya "Hamîd-?li" denmi?tir.Beylik, en geni? ?ekliyle ?sparta ve Burdur vilâyetlerinin tamam?n?, ?uhut, Ak?ehir, Bey?ehri, Seydi?ehri kazalar?n?, Antalya'n?n merkez kazas? ile Elmal?, Korkuteli, Serik, Manavgat, Akseki kazalar?n?, hattâ tâbiiyet yoluyla Mente?eo?ullar?'na ait Ka? ve Finike'yi içine alm??t?r. Bu arazinin büyüklü?ü takriben 30.000 km2dir. Bundan 14.000 km2si Tekeo?ullar? beyli?ini te?kil etmektedir. I. Murad'a sat?lan topraklar da 8.000 km2dir. Türkiye Selçuklular? Devleti'nin son y?llar?nda Isparta, E?ridir ve havalisinde bulunan Türkmenlerin reisi Felekeddîn Dündar Bey, XIV. yüzy?l?n ba?lar?nda Hamîdo?ullar? Beyli?i'ni kurmu?tu. Dündar Bey kurulu?tan sonra Gölhisar, Korkut ili e Antalya'y? ele geçirerek ülkesinin hudutlar?n? güneye do?ru geni?letti. 1314'de Anadolu'ya gelen Emîr Çoban'a itaat edere ?lhanl?lar?n hâkimiyetini tan?d?. Fakat ?lhanl?lar?n Anadolu valisi Timurta?, Dündâr Bey'i öldürerek Hamîdo?ullar? Beyli?i'nin E?ridir ?ubesi topraklar?na sahip oldu (1324). Ancak babas? Emîr Çoban'?n, ?lhanl? sultan? Ebû Saîd ile aras?n?n aç?lmas? ve öldürülmesi üzerine Timurta? M?s?r'a kaçt? (1327). Bu durumdan yararlanan Dündâr Bey'in o?lu H?z?r, beyli?i yeniden kurdu. Dündâr Bey 1321'de Antalya'y? zaptederek karde?i Yûnus Bey'e b?rakm??, bu suretle Hamîdo?ullar?n?n Antalya ?ubesi (veya Tekeo?ullar?) te?ekkül etmi?ti. Yûnus Bey'in yerine daha sonra Mahmûd Bey geçti. Timurta??n Memlûklulara s???nmas? üzerine, Mahmûd Bey de Kahire'ye kaçt? ve orada hapsedildi. Daha sonra Sultan Y?ld?r?m Bayezid 1390'da Antalya'y? zabtederek, Teke ili ile beraber o?lu ?sâ Çelebi'ye sancak olarak verdi. Hamîdo?ullar?ndan Osman Çelebi Ankara Sava??'ndan (1402) sonra Timur'un hâkimiyetini tan?d? ve Antalya'y? geri almak için Karamano?ullar?ndan yard?m istedi. Bunu haber alan Osmanl?lar Osman Çelebi'yi bir bask?n sonucu öldürdüler. Bu suretle Hamîdo?ullar?n? Antalya ?ubesi de ortadan kalkm?? ve arazileri de Osmanl?lar?n eline geçmi?tir (1423). Bu beyli?in arazisi küçükse de, Antalya liman? ile önemli bir ticaret merkezine sahibti. Bilhassa XIV. yüzy?l?n ilk yar?s?nda göller bölgesinin hal?, kilim, astarl?k dokuma ve pamuklu gibi e?yalar? buradan ihrac edilmekteydi. Hamîdo?ullar?ndan zaman?m?za, E?ridir'deki Dündâr Bey (vaya Ta? Medrese), Antalya'daki Emîr Sinaneddîn Medresesi ve Yivli Minare Câmii gibi eserler kalm??t?r. Kad? Burhaneddin Ahmed Devleti Eretnao?ullar?'n?n veziri Kad? Burhâneddin Ahmed, onlar? devirip "sultan" unvan? ile Sivas'ta tahta geçmi?tir. Türk tarihinin seçkin ?ahsiyetlerinden olan büyük âlim, ?air ve devlet adam? Kad? Burhâneddin, Kayseri kad?s? ?emseddin Mehmed'in, o da Kad? Sirâceddin Süleyman'?n o?ludur. Burhâneddin'in büyükbabas?n?n büyükbabas?n?n babas? olan Sevinço?lu Resul o?lu Mehmed, 1230'da Harzem'den Kastamonu'ya yerle?mi?ti. O?uzlar'?n Salur boyundan idi. Arabça, Farsça, bilhassa büyük dîvân? ile Türkçe'de mühim bir ?air olan Kad? Burhâneddin, daha çok O?uz lehçesinin Azerî ?ivesini kullanm??t?r, ilmî eserleri de vard?r. Dulkad?ro?lu Süli Bey'in k?z? ile evliydi. Süli Bey'in hem damad?, hem kay?npederiydi. K?zkarde?inin o?lu olan ?eyh Müeyyed, Kayseri valisi iken 1396'da ölmü?tür. K?zlar?ndan Habîbe Selçuk Hatun, Dulkad?ro?lu Süli Bey'le evlenmi? ve 1447'de ölmü?, M?s?r Hatun ise Dulkad?ro?lu Mehmed Bey'le evlenmi?tir. Büyük o?lu Mehmed Bey, 1391'de 11 y?ll?k velîahd iken ölmü?tür. Annesi Dulkad?r Prensesi olan küçük o?lu Alâeddin Ali Zeynelâbidin Bey, 1398'e kadar 7 y?l velîahdl?k etmi?, babas?ndan sonra birkaç hafta hükümdar olmu?, önce Dulkad?r, sonra Osmanl? hizmetine girmi?, 1445'e kadar ya?am??t?r. Kad? Burhâneddin, öldürüldü?ü zaman, henüz gençti. Devleti, Osmano?lu Y?ld?r?m Bâyezid'e geçti. Kad? Burhâneddin'in Mücadeleleri Eretna Devleti'nde iktidar? ele geçirmek için yap?lan mücadelede Kad? Burhaneddin rakiplerini öldürerek nâib oldu.Bir müddet sonra da Sivas'da sultanl???n? ilân etti (1381). Kad? Burhâneddîn, hükümdarl?k süresi içinde Amasya Emîrli?i, Erzincan Emîrli?i, Candaro?ullar?, Karamano?ullar? ve Tâceddîno?ullar? ile mücadele ederek bu beylikler üzerinde nüfuz tesisine muvaffak oldu. Memlûk Sultan? Berkûk ile Kad? Burhâneddîn aras?nda dostluk ancak Timur tehlikesi sebebiyle kurulabildi. Kad? Burhaneddin Akkoyunlular ile önceleri kötü olan münasebetleri ise 1386'dan sonra düzelmi?ti. 1389'daki Kosova sava??na kadar Osmanl?lar ile onun aras?ndaki dostane münasebetler devam etti. Bu tarihten sonra onun bat?ya yay?lma siyaseti ve Osmanl? nüfuz sahas?n? tehdide ba?lamas?, ayr?ca Tâceddîno?ullar? ve Candaro?ullar? gibi beyliklerin tahrikleri ile iki devtet aras?ndaki dostlu?un bozulmas?na sebep olmu?tu. Neticede bu iki devlet aras?nda sava? kaç?n?lmaz oldu ve Kad? Burhaneddin öncü kuvvetleri Osmanl? öncülerini Çorumlu sahras?nda a??r bir yenilgiye u?ratt? (1392). ?ki taraf aras?ndaki mücadele, Timur tehlikesi ortaya ç?k?nca yerini tekrar dostane münasebetlere b?rakt?. Kad? Burhaneddin daha sonra Akkoyunlular ile aras? aç?ld?. Akkoyunlulard?n Karayülük Osman Bey Sivas yak?n?ndaki sava?ta, Kad? Burhaneddin ele geçirmi? ve öldürmü?tü (1398). Sivas halk? Kad? Burhaneddin'in on dört ya??nda bulunan o?lu Alaeddîn Ali'yi hükümdar ilân etti. Bu s?rada Timur'un Anadolu'yu istilâ tehlikesi ba?gösterdi. Bu tehlike kar??s?nda devleti idare edecek kuvvetli bir ?ahsiyet bulunmad???ndan Sivas halk? ?ehri Y?ld?r?m Bayezid'e teslim etti. Bu suretle Kad? Burhaneddin Ahmed Devleti sona eriyordu (1398). Karas?o?ullar? (1303-1345) Karas?o?ullan, Osmanl?lar'?n ilk ilhak ettikleri Türkmen Beyli?i'dir. Karas?o?ullar?, Dâni?mendo?ullar? hânedân?ndand?r. Karas? Bey'in babas? Kalem ?âh Bey, onunki Ya?d? Bey, onunki 1250 s?ralar?nda ölen Nizâmeddin Suhrâb Bey, onunki Muzaffereddin Mahmud Bey, onunki Melik Ya??basan, onunki Melik Gazi, onunki de Melik Dâni?mend Gazi'dir. Dâni?mendo?ullar?, devletlerini kaybettikten sonra, Bizans s?n?r?nda uç beyi olmu?lard?. Karas? Bey'le babas? Kalem ?âh Bey, bu suretle Kuzeybat? Anadolu'da birçok yerleri Bizans'tan fethetmi?ler ve kesin ?ekilde Türkle?tirmi?lerdir. Karas? Bey, Bal?kesir ve Bergama fâtihidir. Bal?kesir, devletin merkezi olmu?tur. 1303 s?ralar?ndan 1345'e kadar takriben 42 y?l devam eden bu Türkmen prensli?i, 1303-1308 aras?nda Selçuklu uç beyi olmu?, 1308-1335 aras?nda ?lhanl?lar'a, 1335-1345 aras?nda da Osmano?ullar?'na yani Orhan Gazi'ye tabî bulunmu?tur. Önceleri Güney Marmara'ya eri?emiyen Karas?o?ullar?, zamanla kuzeye do?ru ilerlemi?ler, Bizans'? tamamen Güney Marmara'dan atm??lard?r. Bu suretle bugünki Bal?kesir vilâyetine, Çanakkale vilâyetinin Asya topraklar?na (Bozcaada hariç), Bergama, Dikili, Soma kazalar?na hâkim olmu?lard?r. Bu topraklar, 24.000 km2 eder. Karas? Bey'den sonra torunu Demir Han Bey, hükümdar olmu?tur. ?kisinin aras?nda, Karas? Bey'in o?lu ve Demir Han Bey'in babas? olmas? lâz?m gelen Aclân Bey vard?r. 1335'te Osmanl? nüfuzuna giren Demir Han Bey, 1345'te bütün beyli?in Osmanl?lar'a kat?lmas? üzerine Bursa'ya gelmi?, 1347'de orada ölmü?tür. O?lu Cüce Han Bey'le beraber Bursa'da Deveciler'de gömülüdür. Karas? Bey'in di?er o?ullar? Yahs? Han Bey'le 1325 s?ralar?nda Orhan Gazi'nin hizmetine girip 1345'te Karas?o?ullar? taraf?ndan öldürülen Dursun Bey'dir.Yah?? Han Bey, babas?n?n ölümü üzerine Bergama beyi olmu?tur. 1344'e kadar takriben 19 y?l Bergama'da kalm??t?r. 1341 ve 1342'de iki kere Çanakkale Bo?az?'n? geçip Gelibolu yar?madas?na ç?km??sa da, ba?ar? kazanamam??t?r. Maamafih, bu seferler, Osmano?lu Süleyman Pa?a'ya yol göstermi?tir. Esasen bu bölgeleri çok iyi tan?yan Karas? kumandanlar?, Velîahd ?ehzâde Süleyman Pa?a'n?n hizmetine girmi?lerdir. Yah?? Bey'in o?lu oldu?u san?lan Süleyman Bey de 1343'te Karas?o?ullar?'n?n 3. Gelibolu seferini yapm??t?r. 1345'te Osmanl?lar'?n Çanakkale beyi olan Süleyman Bey, 1361'e do?ru yani Orhan Bey'in son zaman?nda ölmü?tür. Bizans generali Vatatzes'in k?z? ile evliydi. O?lu Mustafa Bey, Mustafa Bey'in o?ullan Kutlug Melik ve ?sa Beyler, Kutlug-Melik Bey'in o?lu Mustafa Bey, ?sa Bey'in k?z? da Hundî Hatun'dur. Karamano?ullar? Beyli?i Türkçe'den ba?ka dilin konu?ulmas?n? yasaklayan Karamano?ullar?, Osmano?ullar?'n?n en büyük rakibi idi.Anadolu'da yakla??k 230 y?l hüküm süren bu beylik, Türkmen beyliklerinin Osmano?ullar?'dan sonra en önemlisi, en kudretlisidir. Merkezi Karaman (o zamanki ad? Larende) olan geni? bir bölgede, güçlü bir devlet olarak hüküm sürmü? ve Büyük Selçuklu Devleti'nin halefi, Anadolu'nun hakimi olmak için Osmanl?larla mücadele etmi?lerdi. "Karaman Tac?" bir prenslik de?il, bir krall?k say?lm??t?r. Konya'y? yani Türkiye Hâkanl???'n?n sab?k ba?kentini ellerinde tutan Karamano?ullar?, Selçuklular'?n halefi olarak kendilerini takdim eylemi?lerse de, Osmano?ullar?'n?n jeopolitik vaziyetinden, gazalar?n?n yaratt??? prestijden ve hükümdarlar?n?n emsalsiz dehâs?ndan mütevellit bulunan rekabet ve üstünlü?ü kar??s?nda, bu iddialar? hayalden öteye gidememi?tir. Anadolu Birli?i'ni yapmak ve Türkiye Hâkanl???'n? yeniden in?a etmek istiyen Osmano?ullar?'na en büyük güçlük ç?kartanlar, Karamano?ullar?'d?r. Osmanl?lar'?n ?evket ve azametini zedelemek, mümkünse y?kmak için, Avrupa H?ristiyan devletleri ile bile ittifak akdetmi?lerdir. Karaman Türkmen Beyli?i, 1250 y?llar?ndan 1487'ye kadar takriben 237 y?l sürmü?tür. Fakat son y?llar, mutlak Osmanl? hâkimiyeti alt?nda geçmi? ve Karamano?ullar?, ?çel'de küçük bir toprak parças? ile iktifa eylemi?lerdir. Karamano?ullar?, 1308'e kadar Türkiye Hâkanl???'n?n bir parças?n? meydana getirmi?ler ve Selçuko?ullar?'na tabî olmu?lard?r. Hattâ Selçuko?ullar?'n? ?lhanl? boyunduru?undan kurtarmak için millî ihtilâller ç?karm??lar ve Memlûk Türkleri taraf?ndan desteklenmi?lerdir. Karamano?ullar?'n?n Orta Anadolu'da prestijleri bu yüzden ?lhanl? tahakkümünden b?kan Türk halk tabakalar? aras?nda çok artm??t?r. 1335'e kadar Karamano?ullar?, mecbur oldukça ?lhanl?lar'a tabî olmu?lar, fakat bu tâbiiyet ba??n? koparmak için her türlü f?rsat? kullanm??lard?r. Bu tarihten sonra istiklâl kazanm??larsa da, Memlûk tesiri ülkeden eksik olmam??t?r. Karamanl?lar, Memlûkler'in hâkimiyet sahas?na do?ru yay?lma temayülleri gösterdikleri için, arada çat??malar olmu?tur. 1399'dan 28 temmuz 1402 ye kadar 3 y?l Karaman Beyli?i, Osmanl? ?mparatorlu?u'na kat?lm??, Ankara felâketinden sonra Timur taraf?ndan, eskisinden daha geni?çe olarak diriltilmi?tir. 1399'a takaddüm eden senelerde de Karamanl?lar, Osmanl? nüfuz sahas?na girmi?ler, hattâ onu metbû tan?m??lard?r. 1417'de Memlûkler'i metbû tan?m??lar, fakat az sonra tekrar Osmanl?lar'? metbû tan?maya mecbur olmu?lard?r. Bununla beraber her f?rsatta Osmanl?lar'a ba? kald?rmaktan geri durmam??lard?r. 1250 y?llar?ndan 1256 y?llar?na kadar takriben 6 y?l Ere?li, 1256 y?llar?ndan 1261'e kadar takriben 5 y?l Ermenek, Beylik ba?kenti olmu?tur. Sonra ba?kent o zaman daha çok "Lârende" denen Karaman ?ehrine nakledilmi?, sonuna kadar bu ?ehirde kalmakla beraber Konya, zaman zaman, ülkenin en büyük ?ehri olmak haysiyetiyle taht ?ehri de olmu? ve baz? beyler burada oturmu?lard?r.Karamano?ullar?, O?uzlar'?n Kaçar boyu beylerinden olan Ahmed Sâdeddin Bey'in o?lu Nûre Sûfî Bey'den inmi?lerdir. Nûre Sûfî Bey, Eretna Bey'in halas? ile evli idi. 2,5 as?rl?k tarihleri boyunca Karaman topraklar? büyüyüp küçülmü?tür. Önceleri as?l ?çel'e yani Göksu'nun bat?s?nda kalan topraklara, Manavgat Çay?'n?n do?usunda kalan topraklarla Alâiye'ye, Ermenek, Had?m, Bozk?r, Karaman, Ere?li taraflar?na hâkim olmu?lard?r. Zaman zaman Konya'ya girmi?lerse de, Selçuko?ullar? nam?na hareket etmi?, hükümdarl?k iddia etmemi?lerdir. Anadolu'da ?lhanl? hâkimiyeti kalkt?ktan sonra Konya'y?, Ankara'ya kadar ele geçirmi?lerdir. 1417'de Tarsus'u Memlûkler'e b?rakm??lar, 1433'te Bey?ehri'ni Osmanl?lar'dan alm??lar, 1437'de Kayseri'yi Osmanl?lar'a vermi?ler, fakat Develikarahisar sonuna kadar Karamanl?larda kalm??, 1465'te Osmanl?lar taraf?ndan Ak?ehir, Bey?ehir ve Ilg?n'dan da ç?kar?lm??lard?r. En geni? ?ekliyle Karaman beyli?i, bugünkü Türkiye'nin ?u vilâyet ve kazalar?na yay?lm??t?r: Konya, Ni?de, Kayseri, Ankara, Nev?ehir, ?çel, K?r?ehir vilâyetlerinin tamam?, Antalya vilâyetinin do?u yar?s?. Ankara'daki Ahi Cumhuriyeti, Karaman nüfuz ve tâbiiyetinde bulunmu?tur. Karamanl?lar, bat?ya do?ru Antalya, ?sparta, Afyon sahalar?nda zaman zaman yukar?da gösterilen s?n?rlar? da a?m??lard?r. Yukar?da gösterilen topraklar, 146.000 km2 tutmaktad?r. Bu topraklarda o zamanlar 2 milyon nüfus oldu?unu tahmin edebiliriz. 1360'a do?ru olan s?n?rlâr?yla Karaman beyli?i, 100.000 km2 kadard?. l. Mehmed Bey'in Türkçeyi Türkiye'nin Tek Resmî Lisan? Olarak ?lân? (13 may?s 1277) Karamano?lu I. Mehmed Bey, Selçuklu Hanedan? nam?na Konya'da: "Bugünden sonra divanda, dergâhta, bârgâhta, mecliste ve meydanda Türkçe'den ba?ka dil kullan?lmamas?" hakk?ndaki mühim ferman?n? ne?retmi?tir. Bu suretle resmî devlet i?lerinde kullan?lan Arabça ve bilhassa Farsça'n?n hâkimiyetine büyük bir darbe vurulmu?tur. Osmano?ullar?, Türkçe'nin mutlak hâkimiyetini XVI. as?rda temin eylemi?lerdir. Mehmed Bey'in ferman?, Türk kültür tarihinin mühim hâdiselerindendir. Bugün "Dil Bayram?" olarak her y?l 13 May?sta Karaman'da Türkiye ölçüsünde kutlanmaktad?r. Karamano?ullar?'n?n Ba?l?ca ?ahsiyetleri Ere?li'de hüküm süren devletin kurucusu Nûre Sûfî Bey, Mut'a ba?l? Sinanl? yak?nlar?nda De?irmenlik mevkiinde gömülüdür. Yerine geçen büyük o?lu ve hanedana ad?n? veren Kerîmeddin Karaman Bey, ba?kenti Ermenek'e götürmü?tür. Karaman Bey, III. Sultan K?l?ç Arslan'?n k?z? ile evlenmi?tir. 6 karde?ini tan?yoruz: Kemâleddin Bey, O?uz Han Bey, Timur Han Bey, Hayreddin Bey, Zeynelhac Bey ve Bunsuz Bey. Bu son ikisi, 1261'de Konya'da öldürülmü?lerdir. Karaman Bey, 8 o?ul b?rakm??t?r: ?emseddin Mehmed, Güneri, Bedreddin Mahmud, Kas?m, Zekeriya, Tanu, Halil ve Ali beyler. Karaman Bey'in yerine I. Mehmed Bey, sonra karde?leri Güneri ve Mahmud beyler, sonra Mehmed Bey'in o?lu Yah?i Han Bey geçmi?lerdir. Mehmed, Zekeriya ve Tanu Beyler, 1283'te ?ehit olmu?lard?r. Mahmud Bey de ?ehîden ölmü?tür. Yah?? Han Bey, Konya'da 4 y?l saltanat sürmü?, yerine amcas? Mahmud Bey'in o?ullar? Bedreddin I. ?brahim ve Alâeddin Halil Mirza beyler geçmi?lerdir. Halil Mirza Bey, 1312-1333 aras?nda devletin ba?kumandan? idi. Ölünce yerine tekrar I. ?brahim Bey, sonra ?brahim Bey'in büyük o?lu Fahreddin Ahmed Bey, sonra ortanca o?lu ?emseddin Bey, onun öldürülmesinden sonra Mahmud Bey'in o?ullar?ndan Hac? Sûfî Burhâneddin Musa Bey, tahta geçmi?lerdir. Musa Bey, 5 sene Mut'u ba?kent yap?p saltanat sürmü?tür; tahta geçmeden Ermenek beyi idi. Küçük karde?i ve Mahmud Bey'in küçük o?lu, ?sâ Bey'dir. Musa Bey'den sonra tahta, ?brahim Bey'in küçük o?lu Seyfeddin Süleyman Bey geçti. Amcas? Musa Bey, Mut'ta saltanat sürerken, Süleyman Bey 5 sene Karaman'da beylik yapm??t?. 11 Ocak 1350'de de Eretnal?lar'a esir dü?mü?tür. Öldürülünce yerine Halil Mirza Bey'in büyük o?lu I. Alâeddin Ali Bey geçti. Halil Mirza Bey'in di?er o?ullar? 1370 y?llar?nda ölen Seyfeddin Süleyman, Dâvûd, ?shak ve H?z?r Beyler'dir. Süleyman Bey'in o?lu ?eyh Hasan Bey'le ?shak Bey'in o?ullar? G?yâseddin ve Emîr ?âh Beyler'i de tan?yoruz. Alâeddin Ali Bey, 41 y?l süren bir saltanat devresi geçirdi. Orhan Gazi, I. Murad ve Y?ld?r?m Bâyezid ile muas?rd?r. I. Murad'?n k?z? ve Y?ld?r?m'?n k?zkarde?i Nefise Sultan'la evlenmi?tir. 1398'de kay?nbiraderi Y?ld?r?m Bâyezid taraf?ndan esir al?nm?? ve idam edilmi?tir. Tahta ç?kmadan önce, Konya beyi idi. Alâeddin Ali Bey'e, Nefise Sultan'dan do?an o?lu Nâs?reddin (G?yâseddin) II. Mehmed Bey halef oldu. Ana taraf?ndan I. Murad'?n torunu, ikinci derecede amcas? idi. 1399'dan 1402 a?ustosuna kadar 3 y?l Bursa'da day?s? Y?ld?r?m'?n yan?nda ya?ad?. Bu y?llarda Osmanl?lar, Karaman Beyli?i'ni ilga etmi?lerdi. II. Mehmed'in ilk beyli?i 1398-1399 aras?ndad?r. 1402'de tekrar bey oldu. 1418'de taht? karde?i II. Alâeddin Ali Bey'e b?rakt?, fakat ertesi sene tekrar avdet etti. Daha 4 y?l tahtta kal?p Osmanl?larla yapt??? bir muharebede öldü. Yerine tekrar karde?i II. Alâeddin Ali Bey geçti. 1411'de Bursa'ya giren bu II. Mehmed'dir. 1406'da K?r?ehri yak?nlar?nda Mâliye ovas?nda day?s?n?n o?lu Çelebi Sultan Mehmed ile bulu?up görü?mü?tür. 1414'te Çelebi Mehmed, Konya'y? i?gal etmi?, fakat bo?altm??t?r. 1418'de de Memlükler, Konya'y? ve Karaman'? i?gal etmi?, II. Mehmed'i esir eylemi?lerdir. Onun l y?ll?k son saltanat fas?las?, bu esaret dolay?siyledir. II. Alâeddin Ali Bey de, 1398-1402 ars?nda Bursa'da oturmu?tur; daha önce Ni?de beyi idi. 1418'de Kahire'ye gitmi?, Osmanl?lar'a kar?? Memlûk ittifak?n? aram??t?r. I. Mehmed'in damad?d?r. K?zkarde?i de Y?ld?r?m Sultan Bâyezid ile evliydi. Bu suretle Y?ld?r?m, II. Mehmed'in hem eni?tesi, hem day?s? olur. Di?er karde?leri Hüsâmeddin Mahmud Bey'dir. Alâeddin Ali Bey'den sonra tahta, II. Mehmed'in 2. o?lu II. ?brahim Bey geçmi?tir. II. Mehmed'in büyük o?lu Mustafa Bey, 17 y?l velîahd olmu?, 1414'te Osmanl?lar'a esir dü?mü?, 1418'de öldürülmü?tür. II. ?brahim'in di?er karde?leri ?sâ, Alâeddin Ali, Mirza ve 1471 sonunda Edirne'de ölen Karaman Beyler'dir. Mirza Bey'in o?lu Hac? Hamza Bey'in o?lu Mustafa Bey, 1501'de atalar?n?n taht?n? ele geçirmek istemi?, fakat öldürülmü?tür. ?sa Bey, 1423'ten 1426'ya kadar 3 y?l tahta hak iddia etmi?tir. 1426'da Kahire'de bulunmu?, 1430 s?ralar?nda Osmanl? hizmetine girip sancakbeyi olmu?, 1437'de öldürülmü?tür. Çelebi Sultan Mehmed'in damad? idi. Çelebi Sultan Mehmed, II. ibrahim Bey'le karde?lerinin ayn? zamanda ikinci derecede amcalar? olur. II. ?brahim Bey de karde?i ?sa Bey gibi Çelebi Sultan Mehmed'in damad? olmu?tur. Bütün bu içli, d??l? akrabal?k, Osmanl?-Karaman rekabetini, hattâ dü?manl???n? söndürmekten uzak kalm??t?r. II. Mehmed'in k?z? Karamano?lu II. ?brahim Bey'le evlenmi?tir. 40 y?l tahtta kalan II. ?brahim, Konya Kavalas?'nda (Kâvele/Gâvele) ölmü?tür. 1437'de kay?nbiraderi II. Sultan Murad, Konya'ya gelmi?tir. Karamano?ullar?n?n Sonu II. ?brahim Bey'in son zamanlar?nda, yani Fâtih ça??nda devlet, iyice Osmanl? nüfuzuna dü?mü?tür. Fâtih, II. ?brahim'in bir k?z? ile 1458 s?ralar?nda evlenmi?tir. II. ?brahim'in 7'si ana taraf?ndan Osmano?lu olan 10 o?lu vard?: ?shak, Pîr Ahmed, Kas?m, 1446 ba?lar?nda ölen Alâeddin, Karaman, Süleyman, Nûre Sûfî, Yâkub, Küçük Mustafa ve Mehmed Beyler. ?lk üç o?lu ?shak, Pîr Ahmed ve Kas?m Beyler, birbirini müteâk?b tahta geçmi?lerdir. ?shak Bey, 40 y?l babas?n?n veliahd? ve tahta geçmeden Silifke beyi idi. Birkaç ayl?k bir saltanattan sonra Fâtih'in büyük dü?man? ve rakibi Uzun Hasan Bey'e iltica etmi?tir. 1465'te Diyarbak?r'da ölmü?tür. O?lu ve zevcesi, 1471'de Osmanl?lar'a esir dü?mü?tür. Yerine geçen karde?i Pîr Ahmed Bey, Konya'y? ba?kent yap?p 5 y?l saltanat sürmü?tür. Otlukbeli meydan muharebesinde Fâtih'in kar??s?nda ve Uzun Hasan'?n saf?nda idi. K?z? Halime Hatun, 1508'de ölmü?tür. Yerine geçen Kas?m Bey, bir Osmanl? sancakbeyi derekesine dü?mü?, saltanat y?llar?n?n ço?u da ülkesinden uzakta, taht müddeîsi s?fat?yla geçmi?tir. 1464'te o da a?abeyi ?shak Bey'le beraber Uzun Hasan Padi?ah'a iltica etmi?ti. O da Otlukbeli'nde Uzun Hasan'?n saf?nda yer alm??t?r. 1482-1483'te Osmanl?lar'm ?çel sancakbeyi olmu?tur. Kas?m Bey'in yerine damad? Turguto?lu Mahmud Bey geçmi? ve Osmanl?lar'?n ?çel sancakbeyi olarak 4 y?l ?çel'de hüküm sürdükten sonra burada da tutunamay?p 1487'de Memlûkler'e iltica etmi?, böylece II. Sultan Bâyezid'in ilk y?llar?nda, Karaman meselesi tamamen kapanm??, Türkiye'nin birli?i mevzuunda Osmano?ullar?, büyük bir ad?m atm??lard?r. Kas?m Bey'in 3 de o?lu vard?. "Taht-? Karaman" denen merkezi Konya olan Karaman eyaleti yani beylerbeyili?i, önceleri en seçkin Osmanl? ?ehzadelerine verilmi?, bu ?ehzadeler "Taht-? Karamân'a oturmu?" yani Karaman kral? olmu?lard?r. Bunlar, Fâtih'in büyük o?lu ve veliahd? ?ehzade Mustafa, Fâtih'in küçük o?lu ?ehzade Cem, II. Bâyezid'in büyük o?lu ve velîahdi ?ehzade Dâmâd Abdullah, II. Bâyezid'in o?ullar?ndan anas? Karaman prensesi olan ?ehzade ?ehen?âh ve bunun o?lu ?ehzade Mehmed-?âh'tan ibarettir. Daha sonra Karaman eyaleti, hanedan d???ndan beylerbeyilere verilmi?tir. ?mparatorlu?un sonuna kadar, Tanzimat'tan sonra Konya vilâyeti (eyaleti) denen Karaman beylerbeyili?i, a?a?? yukar? tarihî Karaman beyli?inin s?n?rlar?na tekabül ediyordu. Karamanogullar? (Tarih S?ras?na Göre) 1. Nûre Sûfî Bey (ba?kenti: Ere?li) (1250?-1256?) 2. Kerîmeddin Karaman Bey (Ba?kenti: Ermenek) (1256?-1261) 3. ?emseddin I. Mehmed Bey (1261-1283) 4. Güneri Bey (1283-19.IV.1300) 5. Bedreddin (Mecdeddin) Mahmud Bey (19.IV. 1300-308) 6. Yah?? Han Bey (1308-1312=4) (Ba?kenti: Konya) 7. Bedreddin I. ?brahim Bey (1312-1333-21+1348-1349) 8. Alâeddin Halil-Mirza Bey (1333-1348) 9. Fahreddin Ahmed Bey (1349-2.1.1350) 10. ?emseddin Bey (2.1.1350-1351) 11. Hac? Sûfi Burhâneddin Musa Bey (Ba?kenti: Mut) (1351-1356) 12. Seyfeddin Süleyman Bey (1356-1357) 13. Dâmâd I. Alaeddin Ali Bey (1357-1398) 14. Sultanzâde Nâs?reddin (G?yâseddin) II. Mehmed Bey (1398-1399-l 15. Dâmâd Bengi II. Alâeddin Ali Bey (1418-1419=l+1423-1424) 16. Dâmâd II. ?brahim Bey (1424-1464) 17. Sultan-zâde ?shak Bey (1464) 18. Sultan-zâde Pîr-Ahmed Bey (1464-1469=5) 19. Kas?m Bey (1469-1483=14) 20. Turguto?lu Mahmud Bey (1483-1487=4) Son Lâdik (Denizli) Beyli?i veya ?nanço?ullar? ?nanço?ullar?, Germiyano?ullar? hânedân?ndand?r. Fakat ?nanç Bey'le babas?n?n hangi Germiyan beyinin o?lu veya karde?i oldu?unu ?imdilik bilmiyoruz. Bunlar o zaman "Lâdik" denen Denizli ba?kent olmak üzere Denizli bölgesinde hüküm sürmü?lerdir. Topraklan 8.000 km2yi geçmemi?tir. 1276'dan 1368'e kadar 92 y?l devam etmi?lerdir. Önce Selçuklu valisi, sonra 1335'e kadar ?lhanl?lar'a tabî olan Germiyano?ullar?'na tabî olmu?lard?r. "Denizli Beyleri" de denen ?nanço?ullar?'n?n ilki Ali Bey, Türkiye Hâkanl???'n?n Denizli valisi idi. O?lu ?nanç Bey ve di?er o?lu To?an Pa?a, onu makam?nda istihlâf etmi?lerdir. To?an Pa?a'dan sonra o?lu Arslan Bey ve bunun o?lu ?shak Bey, tahta ç?km??lard?r. Mo?ol istilâs? önünden Anadolu'ya kaçan ve yerle?en Türkmenler aras?nda en kuvvetlilerini Denizli (Lâdik), Honas ve Dalaman bölgesinde bulunanlar te?kil etmekteydi. Ba?lar?nda uc gazisi s?fatlar?n? ta??yan Mehmed Bey, karde?i ?lyas, damad? Ali Bey gibi beyler vard?. Mehmed 1261'de Sultan II. ?zzeddîn Keykâvus'a kar?? ayaklanm?? ve ertesi y?l ?lhanl? Sultan? Hûlâgû'ya (1256-1265) ba?l? olarak Denizli beyli?ini kurmu?lard? (1262). Daha sonra Mehmed Bey ?lhanl?lar taraf?ndan ma?lûp edilerek yakaland? ve öldürüldü. Ona ihanet eden Ali Bey Türkmenlerin ba??na geçti ve bir süre Selçuklulara tâbi olarak kald?. Daha sonra Selçuklu Devleti'ne sadakatsizlik gösterdi ve bu da beyli?i kaybetmesine sebep oldu. Bundan sonra Denizli bölgesinin bir süre için Sahip-Atao?ullar?n?n eline geçti?i anla??l?yor. Bu bak?mdan ?nanç Bey'in hangi tarihte beyli?in ba??na geçti?i kesinlikle bilinemiyor. 1314 y?l?nda ?lhanl? Beylerbeyi Emîr Çoban Anadolu'ya geldi?i zaman ona itaat edenler aras?nda ?nanç Bey de bulunuyordu. Beyli?in sonuncu emîri ?shak ise ilmi ve bilginleri koruyan bir ?ah?st?. Lâdik (Denizli) beyli?i, Denizli ?ehrinin Germiyano?ullar?n?n eline geçmesi ile son bulmu?tur (1368). Mente?o?ullar? Selçuklular?n uç beyli?i olarak Mente?e Bey taraf?ndan 1300'de kuruldu. Mu?la, Ka?, Fenike, Bozdo?an, Çine, Tavas, Çameli, Ac?payam, ile Ayd?n ve Denizli illerinin güneyinde hüküm sürdü.Mente?eo?ullar? Beyli?i'nin, E?e Denizi'nde kuvvetli bir donanmas? vard?. Selçuko?ullar?na ve ?lhanl?lara tabi oldu, fakat Osmanl?larla mücadele edemeyerek 1424'de bir Osmanl? eyaleti haline geldi. Mente?e Beyli?i'ni deniz yoluyla bu havaliye gelen ve içeri do?ru girerek sahil ile Denizli aras?na yerle?en Türkmenler kurmu?lard?. Mu?la vilayeti (Karia) 1261'den sonra sahilden itibaren Türklerin ak?nlar?yla kar??la?t?. Mente?e idaresindeki Türkler 1282'de Güzelhisar ile Sultanhisar'? zabtetmi?lerdi. ?lhanl? hüküdar? Geyhütû 1291'de Karaman, E?ref ve Mente?o?ullar?na kar?? bir tedîb seferi düzenlemi?ti. Daha sonra Türkler Karia'ya tamamen hâkim oldular. Bu beyli?in emîrlerinden Mes'ûd Bey 1300'de Rodos adas?n?n önemli bir k?sm?n? elde etmi?se de, Hospitaliers ?övalyeleri adaya tamamen hâkim olmay? ba?arm??lard? (1308). Mes'ûd Bey'in aday? geri almak için giri?ti?i çabalar ise sonuçsuz kald?. ?ücâeddîn Orhan Bey'in 1320 y?l?ndan itibaren ?övalyelerden Rodos'u almak için giri?ti?i mücadelelerde muvaffak olamad?.Venedikliler kendilerine kar?? harekâta haz?rlan?n ?brâhîm Bey'i donanmalar? ile tehdit etmi?ler ve 1352-55 y?llar? aras?nda Girid Dukas? vas?tas?yla yap?lan bir anla?ma sonucu silâhs?zla?maya zorlanm??lard?. ?brâhîm Bey'in 1360 y?llar?ndan önce öldü?ü tahmin ediliyor. Onun ölümünden sonra üç o?lu da beyli?in bir parças?nda hüküm sürmeye ba?lad?lar. Gazî unvan? ile an?lan Ahmed Bey'in Rodos'la K?br?s aras?nda sefer yapan gemilere kar?? harekât? üzerine (1365'de K?br?s) donanmas? Ayd?n ve Mente?e sahillerini tehdit etmi?, fakat Venediklilerin araya girmesiyle bar?? yap?lm??t?.Daha sonra Sultan Y?ld?r?m Bayezid, Mente?e sahillerini Balat'a kadar zabtetti. Di?er yerlerde hüküm sürme?e devam etti?i anla??lan Ahmed Gazî 793/1391 y?l?nda öldü. Ondan sonra beyli?in ba??na geçen Mehmed Bey, Osmanl?lar?n yeni bir hareketi kar??s?nda, Candaro?lu ?sfendiyar Bey'in yan?na kaçm??t?. Bu suretle Mente?e topraklar? Osmanl?lar taraf?ndan zabtedildi. Mente?e Bey, Elbistan Bey'in o?lu ve Kuru (veya Kara) Bey'in torunudur. Yerine o?lu Mesud Bey geçmi?tir. K?z?, Ayd?n Fâtihi ?a?a Bey'le evlenmi?, di?er o?lu Kirman Bey, Finike beyi olmu?tur. Kirman Bey'in o?lu Zevan Bey'dir. Mesud Bey'in yerine o?lu Orhan Bey geçmi?tir. Di?er o?lu ?brahim Bey'dir. Orhan Bey'in yerine o?lu ?brahim Bey tahta oturmu?, k?z?, Ayd?no?lu Süleyman ?âh Bey'le evlenmi?tir. ?brahim Bey'den sonra büyük o?lu Mehmed Bey hükümdar olmu?tur. Bu zat, ba?kenti Beçin'den Balat'a götürmü?tür. Karde?i Ahmed Bey, Beçin beyi olmu?tur. Di?er karde? de 1370 y?llar?nda ölen Musa Bey'dir. Mehmed Bey, Y?ld?r?m taraf?ndan taht?ndan mahrum edilmi?, Gazi Ahmed Bey'in ölümü üzerine Beçin de Osmanl? birli?ine kat?lm??t?r. Ankara muharebesinden sonra Mehmed Bey, tekrar hükümdar olmu?, az sonra yerine o?lu ?lyas Bey geçmi?tir. K?z?, Ayd?no?lu II. Umur Bey'le evlenmi?tir. Di?er o?lu G?yâseddin Mahmud Bey, 1392 s?ralar?nda ölmü?, k?z? Fatma Hatun'dan Umur Pa?a ve Sultan Pa?a Hatunlar adlar?ndaki k?z torunlar? olmu?tur. ?lyas Bey, Çelebi Sultan Mehmed'e tabî olduktan sonra ölmü?, yerine o?lu Leys Bey geçmi?tir. Di?er çocuklar? 1420'de ölen Fatma Hatun, Hüseyin Pa?a Hatun, Sultan Pa?a Hatun, 1425 y?llar?nda ölen Ahmed Bey'dir. Ahmed Bey'in o?lu, 1455 y?llar?nda ölen ?lyas Bey'dir. 1425 y?l?nda veya bir y?l önce veya sonra devlet, tamamen Osmanl?lar'a geçmi?, Mente?e Sancakbeyli?ini te?kil eylemi?tir.Osmanl? ?ehzâdeleri aras?ndaki saltanat kavgalar?nda Çelebi Mehmed aleyhine yap?lan ittifaka girdi. Fakat müttefiklerin Çelebi Mehmed'e yenilmesi üzerine, ?lyas Bey onun hâkimiyetini tan?mak zonurda kalm??t? (1414). Ayn? y?l içinde o tamam?yla Osmanl? hâkimiyetine girerek hâkimiyetini kaybetti. ?lyas Bey'in ölümünden sonra bir ara iki o?lu beyli?in ba??na geçmeye muvaffak oldular. Sultan II. Murad 1424'de Mente?e Beyli?i topraklar?n? zabtederek bu iki karde?i yakalad? ve hapsetti. Böylece bu beylik sona eriyordu. Mente?eo?ullar? memleketlerini câmi, medrese ve imâret gibi mimârî eserler ile süslemi?ler ve edebî ?ahsiyetleri himâye ederek kendi adlar?na baz? eserleri Türkçe'ye çevirtmi?lerdi. Kendi zamanlar?nda Milas'da Hac? ?lyas Câmii ve Milas Ulu Câmii, Balat (Milet) Ulu Câmii ve Peçin'deki Ahmed Gazî medresesi bugüne kadar varl???n? korumu?tur. Pervâneo?ullar? Selçuko?ullar?na ba?l? idi. 1277'de Muineddin Mehmed Bey taraf?ndan kuruldu. Mehmed Bey saray naz?r? demek olan Pervane ünvan? ile an?ld??? için beyli?e bu ad verildi. Sinop ve çevresine hükmediyordu. Selçuko?lu Gazi Bey Sinopu i?gal edince bu beyli?e son verildi. Abaka Han'?n 1277'de Muîneddîn Süleymân'? öldürmesi üzerine Mehmed Bey istiklâlini ilân etmi? ve Pervâneo?ulllar? Beyli?i'ni kurmu?tu. Mehmed Bey Mo?ollar ile iyi geçinmekte ve onlar?n verdi?i devlet i?lerinde de vazife görmekteydi. Fakat o Mo?ollara kar?? bir hareketin haz?rl?klar? içindeyken hastalanarak öldü (1297). Bundan sonra Muîneddîn Süleymân'?n bir torunu Mes'ûd Bey'i Sinop hâkimi olarak görüyoruz. Mesûd Bey devletinin hudutlar?n? geni?leterek Bafra ve Samsun'u ele geçirdi. Sinop'ta bir Ceneviz kolonisi bulunuyordu. Bundan istifade ederek Mesûd'u esir alarak Kefe'ye götürdüler. Mesûd Bey çok a??r bir kurtulu? akças? vererek kurtulma?a muvaffak oldu (1298). Yerine geçen o?lu Gazî Çelebi donanmas?yla ba?ar?l? askerî harekâta giri?ti. Öteki Trabzon Rum Devleti ile anla?arak 1313 y?l?nda K?r?m sahillerine ve Kefe'ye bir sefer yapt?. Kefe yak?n?nda bir Ceneviz donanmas?n? a??r bir yenilgiye u?ratt?. 1319 y?l?nda bu kez Trabzon'a kar?? hücuma geçti. Daha sonra Sinop'a girmek isteyen Cenevizliler onun kuvvetleri kar??s?nda peri?an oldular (1322). Gazî Çelebi erkek evlad? olmad??? için son y?llar?ndan Candaro?ullar?ndan Süleymân Pa?a'n?n hâkimiyetini tan?m??t?. Ölümünden sonra Pervâneo?ullar? Beyi?i, Candaro?ullar? topraklar?na kat?ld? (1322). Ramazano?ullar? Dulkad?ro?ullar? gibi en son te?ekkül eden ve eski Kilikya Ermeni krall???n?n topraklar? üzerinde yerle?en bir Türkmen beyli?i de Ramazano?ullar?'d?r. O?uzlar'?n Yüregir boyu beylerinden Ramazan Bey taraf?ndan kurulan bu devlet, 1383'e kadar Elbistan'?, sonra oras?n? Dulkad?rl?lar'a b?rakarak Adana'y? merkez ittihaz eylemi?tir. 1352'den 1608'e kadar 256 y?l devam etmekle beraber, son 92 y?lda hanedan, Osmanl? valileri ?ekline geçmi?tir. Bununla beraber, Anadolu Türkmen hanedanlar?n?n en devaml?lar?ndan biri olmu?tur. 1516'ya kadar s?k? ?ekilde Memlûkler'e tabî iken, bu tarihte Osmanl?lar'a tabî olmu?, hattâ Osmanl?lar'?n alelade bir sancak beyi durumuna dü?mü?tür. Bu hanedandan da mühim Osmanl? devlet adamlar? yeti?mi?tir. Tükmen Beyli?i tevcih edilen Ramazan'?n o?lu I. ?brâhîm Bey, Memlûklular ile yap?lan mücadelede Dulkad?ro?ullar? ile Karamano?ullar?na yard?m etmi?ti. Karamano?ullar? ile ittifak yapt??? ileri sürülerek üzerine kuvvet gönderilmi? ve öldürülmü?tür. Yerine geçen ?ihâbeddîn Ahmed bazan Memlûklulara itaat ederek onlara yard?mda bulunmu?, bazan da muhalefete geçmi?tir. 1415'de yedi ayl?k bir ku?atmadan sonra Tarsus'u Karamano?ullar?n?n elinden ald?. Ayr?ca Sis ve Ayas ?ehirlerine de hâkim olmu?tu. Onun ölümünden sonra o?ullar? aras?nda taht mücadeleleri ba?lad?. Bunlardan II. ?brâhîm, beyli?in idaresine hâkim olmay? ba?ard?. Karamano?ullar? ile birle?erek Memlûklular?n eline geçmi? bulunan Tarsus'u ku?att?lar. Bu hareket üzerine Memlûk Sultan? taraf?ndan azledilerek yerine karde?i ?zzeddîn Hamza Bey tayîn edildi (1418).Daha sonra Ramazano?ullar? beyli?i Mehmed Bey'e verildi. Mehmed Bey'in zaman?ndan itibaren Ramazano?ullar? beyli?i eski önemini kaybetmi?tir. Ramazano?ullar?ndan Mahmûd Bey, I. Selim ile M?s?r seferine i?tirak etmi? ve Ridaniye sava??nda ölmü?tür (1517). Bu tarihlerde Ramazano?ullar?n?n art?k Osmanl?lar?n himayesine girdi?i anla??l?yor. Mahmûd Bey'in ölümünden sonra Ramazano?ullar? Beyli?i Pîrî Bey'e tevcih edildi (1517-1568). O idaresi alt?ndaki topraklarda ç?kan isyanlar? süratle bast?rm??, bir ara yurdunu b?rakarak kom?u eyaletlerde beylerbeyilik yapm??t?. Daha sonra Kanunî Sultan Süleymân taraf?ndan beyli?e iadesi ricas?n?n kabûl edilmesi üzerine beyli?in ba??na dönmü?tü. Son emîr Pîr Mansûr'un beylikten çekilmesi ile Adana do?rudan do?ruya bir Osmanl? vilayeti haline geldi (1608). Ba?l?ca Ramazano?ullar? Beyleri Ramazan Bey'in yerine s?ras?yla iki o?lu Sârimeddin ?brahim Bey ile ?ihâbeddin Ahmed Bey geçmi?tir. Di?er o?lu Kara Mehmed Bey, 1383'te ölmü?tür. ?brahim Bey, Adana'y? alm??, merkez yapm?? ve ayn? y?l ölmü?tür. 2 o?ul b?rakm??t?r. Ahmed Bey, 1410'da Kahire'yi ziyaret etmi?tir. Yerine s?ras?yla o?ullar? Sârimeddin II. ?brahim, ?zzeddin Hamza ve I. Mehmed Beyler geçmi?tir (Mehmed Bey'in, Ahmed Bey'in o?lu oldu?u kat'î de?ildir). Di?er bir o?lunun da Ali Bey oldu?u san?lmaktad?r. K?z?, Memlûk sultan? Ferec'in ba?hatunu idi. II. ?brahim, Karamano?lu Mehmed Bey'in damad? idi. 1415-1417'de Tarsus beyi olmu?, 1418-1426'da yaln?z Adana ?ehrini elinde bulundurmu?, as?l beylik karde?i Hamza Bey'e geçmi?tir. 15 aral?k 1427'de Kahire'de öldürülmü?tür. Karde?i Hamza Bey de, I. ve II. ibrahim Beyler gibi öldürülerek ölmü?tür. I. Mehmed Bey'in yerine o?lu oldu?u san?lan Eylük Bey, onun öldürülmesinden sonra onun o?lu oldu?u san?lan Dündar Bey geçmi?lerdir. Mehmed Bey'in di?er o?lu ?brahim Bey'in o?lu Ömer Bey, Dündar Bey'e halef olmu?tur. 1485'te Osmanl?lar'a esir dü?en Ömer Bey, istanbul'da ölmü?tür. Yerine 1480'de Haleb'te öldürülen karde?i Dâvûd Bey'in o?ullar? Garseddin Halil ve Mahmud Beyler geçmi?lerdir. Mahmud Bey, 1514-1516 aras?nda ?stanbul'da ya?am??t?r. Yerine geçen Ömer Bey'in o?lu Selim Bey'den sonra, Osmanl? sancakbeyi olarak tekrar Adana'ya yollanm??t?r. 22 ocak 1517'de Rîddânîye meydan muharebesinde, Kahire'de, Osmanl? saflar?nda Memlûkler'e kar?? vuru?urken ?ehit olmu?tur. Hanedan, karde?i Halil Bey'den yürümü? ve art?k Osmanl? sancakbeyleri olarak hüküm sürmü?tür. Ramazano?ullar?n Beyli?i'nden bilhassa Halîl ve o?lu Pîrî Beyler Adana'da câmi, medrese, han ve hamam olmak üzere birçok mimârî eserler meydana getirmi?lerdir. Bu eserlerden Akça Mescit, bir külliye halinde yap?lm?? olan Ulu Câmii ve Ya? Câmii (Eski Câmii) önemlidir. Çukurova'n?n hac yolu ve ayn? zamanda mühim bir ticaret yolu üzerinde bulunmas?, Ramazano?ullar? idaresindeki bu bölgenin iktisâdî bak?mdan geli?mesini sa?lam??t?r. Sâhib-Atao?ullar? Bu beyli?in kurucusu Ebû Bekir o?lu Hüseyin o?lu Sâhib Ata Fahreddin Ali de, 1266'dan 1285'e kadar 19 y?l Türkiye vezîri idi. Büyük bir devlet adam? olarak tan?nm??, pek çok da hay?r eseri b?rakm??, ilmi ve güzel san'atlar? himaye eylemi?tir. Sâhib Ata, hayat?nda Afyon'u malikâne olarak ald?. O zamana kadar "Kara Hisar" denen ?ehre onun ad?na izafeten "Karahisâr-? Sâhib dendi. Sonra "Afyonkarahisar" olmu?tur. Çünkü Anadolu'da ba?ka "Kara Hisar"lar da vard? ki, en tan?nm???, ?ebinkarahisâr'd?r ve eski ad? ?arkî Kara Hisar'd?r. Sâhib Ata, o?ullar?n?n niyabeti ile Afyon ba?kent olmak üzere çevrenin beyli?ini idare etti. 1285 Kas?m?nda Aksaray'da öldü. O?ullar? Tâceddin Hüseyin ile Nusreteddin Hasan, 1276 May?s'?nda yani babalar?ndan önce öldürülmü?lerdi. K?z? Melike Hatun'un da ad?n? biliyoruz. Yerine geçen torunu ?emseddin Ahmed Bey, Hasan Bey'in o?ludur. Ahmed Bey, Germiyano?lu'nun damad? idi. O da öldürülünce yerine o?ullar? Nusreteddin Ahmed ve Muzaffereddin Devlet beyler geçtiler. Ahmed Bey, tahttan feragat edip Kütahya'ya ana taraf?ndan ba?l? bulundu?u Germiyan Saray?'na gitti. 1308'e kadar Türkiye Hakanl???'n?n bir parças?n? te?kil eden beylik, sonuna kadar ?lhanl?lar'? metbû tan?m??t?r. Önce bütün Afyon çevresine hâkimken, gittikçe küçülmü?, ?ehirle civar?ndan ibaret kalm??, daha fazla Germiyan tesirine dü?mü?, nihayet Germiyan beyli?ine kat?lm??t?r. Devlet Bey'in o?ullar?, Germiyano?ullar? zaman?nda da ?ehirde nafiz olmu?lard?r. Baz? kitaplarda Afyon'a, bu Devlet Bey'e izafeten "Kara-Hisâr-? Devle" de denilmektedir. Karamano?lu Mehmed Bey ve düzmece Selçuklu ?ehzâdesi Siyavu?'un Konya'ya hâkim olmalar? üzerine Sâhib Atâo?ullar? Karahisar'da asker toplayarak onlara kar?? harekete geçtiler.Siyavu? ve Mehmed Bey de Ak?ehir istikametinde yürüdüler. Tâcddîn Hüseyin ve Nusreddîn Hasan bu mücadelede öldürüldüler (1277). Bundan sonra beyli?in ba??na Hasan'?n o?lu ?emsedîn Mehmed geçti. Onun devrinden itibaren takriben yirmi y?l süreyle Denizli bölgesi Sâhib Atâo?ullar? ve Germiyano?ullar? aras?nda bir çeki?me sahas? olmu?tu. ?lhanl? Beylerbeyi Emîr Çoban Anadolu'ya geldi?i zaman itaatlerini bildiren Anadolu beylikleri aras?nda Sâhib Atâo?ullar? da bulunuyordu (1314). Bu beyli?in ba??nda daha sonra ?emseddîn Mehmed'in o?lu Nusreteddîn Ahmed'i görüyoruz. ?lhanl?lar?n Anadolu valisi Timurta? bat? uçlar?nda gaza yapan Türkmenleri itaat alt?na almak için ilerledi?i s?rada Nusreteddîn Ahmed Germiyano?ullar?n?n yan?na kaçt?. Daha sonra Timurta?'?n M?s?r'a kaçmak zorunda kalmas? üzerine (1327) Nusreteddîn Ahmed ülkesine döndü ve Germiyano?ullar?n?n hâkimiyetini tan?d?. Onun 1342'den sonra öldü?ü tahmin ediliyor. Bu tarihten sonra Sâhib Atâo?ullar?n?n topraklar? Germiyano?ullar? taraf?ndan ilhak edilmi?tir. Sâhib-Atao?ullar? (1265-1333) 1. Sâhib-Ata Fahreddin Ali (1265-XI.1285=20) 2. ?emseddin Ahmed Bey (XI.1285-1287=2) 3. Nusreteddin Ahmed Bey (1287-1327=30) 4. Muzaffereddin Devlet Bey (1327-1333=6) Saruhano?ullar? Selçuklular?n uç beyli?i olarak Saruhan Bey taraf?ndan kurulmu?tur. Manisa vilayeti ile Menemen, Kemalpa?a ve Foça dolaylar?nda hüküm sürdü 1410 y?l?nda Osmanl?lara kat?ld??? bilinmektedir.Bu beyli?in kurucusu Saruhan'?n Hârezmlilerin kumandan? iken Türkiye Selçuklular?n?n hizmetine giren ve ayn? ad? ta??yan emîrin torunu ve Alpa??'n?n o?lu olmas? kuvvetle muhtemeldir. Saruhano?ullar? 1300'den 1390 Nisan?na kadar önce 90, 28 temmuz 1402'den 1410'a kadar sonra 8 ve toplam 98 y?l devam etmi?tir. Ba?kentleri Manisa'd?r. 1308'e kadar Selçuko?ullar?'n?n uç beyi olup, 1335'e kadar ?lhanl?lar'a tabî bulunmu?lar, sonra müstakil olmu?lard?r. Ankara muharebesinden sonra da 8 y?l, Osmanl?lar'a tabî olarak ya?am??lard?r. Osmanl?lar, "Saruhan Taht?" denen Manisa Sancakbeyli?ine, ekseriya velîahd ?ehzâdeleri yollam??lard?r. Beylik, Soma ve Ala?ehir d???nda hemen bugünki bütün Manisa vilâyeti ile Menemen, Kemalpa?a ve Foça'y? kapl?yordu. Yani Gediz vadisine hâkim olup, Gediz'le beraber dar bir topraktan Ege'ye ç?k?yordu. Kuzeyinde Karas?o?ullar?, güneyinde Ayd?no?ullar? vard?. Do?usundaki Germiyano?ullar?, ilk zamanlarda Saruhanl?lar'?n metbuu idiler. Esasen Saruhan beylerinin atalar?, evvelce Germiyano?ullar? hizmetinde bulunuyorlard?. Saruhan önceleri Germiyano?ullar?na ba?l? bir uç beyi idi. 1313'de Manisa'y? fethetti, daha sonra hudutlar?n? geni?letti. Ayr?ca bir donanma meydana getirerek çevreye ak?nlara ba?lad?. Saruhan'a ba?l? kuvvetlerin bask?s?yla Foça'da ya?ayan Rûmlar ve Lâtinler her y?l 15.000 gümü? dirhem vergi vermekteydiler. Saruhan Bey sahip oldu?u donanma ile Ege Denizi'ndeki adalar ve Balkanlara seferler yapt?. Osmanl?lara kar?? Bizans ve Ayd?no?ullar? ile birle?erek Gelibolu'ya gücum ettiler. Daha sonra Bizans'taki taht mücadelesine kar??t?lar. Bu sebeple Saruhan'?n o?lu Süleymân Bey, Ayd?no?ullar?ndan Umur Bey ile birle?erek Rumeliye geçmi? ve Küçükçekmece civar?nda ölmü?tü (1345). Saruhan Bey'in yerine o?lu Fahreddîn ?lyâs Bey geçti. Osmanl?lar?n kuvvetlenmesi ve Rumeli'de fetihler yapmas?, Saruhanl?lara gaza yollar?n? kapatm??t?. ?shak Bey zaman?nda Saruhanl?lar?n Osmanl?lar ile münasebetleri dostane idi. Kosova sava??na yard?mc? kuvvet de gönderilmi?ti. Y?ld?r?m Bayezid tahta geçti?i zaman Karamano?ullar?n?n Osmanl?lara aleyhine meydana getirdi?i ittifaka Saruhano?ullar? da kat?lm??t?. Osmanl?lar 1390 y?l?nda Manisa'y? alm??lar ve bu ?ehir ile Karasi'yi birle?tirerek bey sanca?? yapm??lard?. Ankara Sava??'na (1402) Osmanl?lar ile beraber kat?lan Saruhan askerleri, sonradan Timur'un yan?nda olan eski beyleri Orhan'?n yan?na geçtiler. Sava?? kazanan Timur, Saruhan Beyli?i'ni Orhan'a verdi. Bu suretle tekrar canlanan Saruhano?ullar? uzun süre ya?ayamad?. Osmanl?lar?n fetret devrinde Çelebi Mehmed aleyhine bir ittifaka girdiler. Çelebi Mehmed onlar? ma?lûp ederek, sür'atle Manisa üzerine yürüdü ve beyli?in sonuncu emîri H?z?r ?âh'? yakalatarak öldürttü (1410). Böylece Saruhano?ular? topraklar? Osmanl?lar?n hâkimiyetine geçmi? oldu. Saruhao?ullar? hüküm sürdükleri topraklar üzerinde bir çok imar faaliyetlerinde bulundular. Bu aile içinde en çok ?shak Bey imar faaliyetleri ile göze çarp?yor. Manisa Ulu Câmii ve ?lyas Bey Mescidi ona aittir. Yine Manisa'daki Revak Sultan türbesi ve Nif (Kemal Pa?a)'deki Emet Câmii de Saruhanl? eserleridir. Saruhano?ullar?n?n sahip olduklar? donanmalar sebebiyle iktisadî durumlar? geli?mi? ve bat?l? devletle, bilhassa Cenevizlilerle ticarî münâsebetlerde bulunmu?lard?. Tâceddîno?ullar? Sâhilde bugünkü Bafra ve Ordu aras?nda, güneyde ise Niksar'a kadar olan saha üzerinde kurulmu? bir Türk beyli?idir. Bu beylik Emîr Tâceddîn taraf?ndan kurulmu? olup (1348), merkezi Niksar idi. Tâceddîn Bey ba?lan??çta Amasya emîrine tâbi olmu?tu. Kad? Burhâneddîn'e kar?? ülkesini ba?ar? ile korudu. Trabzon Rûm ?mparatoru III. Aleksios hudutlar? boyunca kuvvetlenen Türk beylikleri kar??s?nda devletinin devam?n? sa?lamak için iki yüzlü bir siyaset takip etmekteydi. O, bu beylikler ile dost geçinmeye, öte yandan da onlar? birbirine dü?ürme?e çal???yordu. Tâceddîn, imparatorun k?z? ile 1381 y?l?nda evlendi. Bu da kendisini o devrede nüfuz sahibi bir emîr oldu?unu gösteriyor.Tâceddîn Bey'in ölümünden (1387) sonra, bu beyli?in i?lerine Kad? Burhâneddîn'in müdahale etti?i görülür. Bu beylikten Mahmûd Bey, Osmanl?lar?n hizmetine girmi?ti (1398). Ankara Sava??'ndan (1402) sonra, Hüsâmeddîn Hasan Bey, Timur'un himâyesinde hükümet sürdü. Fakat Hasan Bey daha sonra Osmanl?lar?n Amasya Beyi'nin ülkesini zabtetmek istedi?ini anlam?? ve hâkim oldu?u yerleri teslimden ba?ka çare görememi?ti (1428). Bu suretle Tâceddîno?ullar? Beyli?i sona erdi. ?zmir ve Efes Beylikleri (1081-1097) Anadolu'nun fethi s?ras?nda, Malatya dolaylar?nda faaliyet gösteren O?uz'un Çavuldur boyundan oldu?u san?lan Çakan, ?stanbul'da uzunca bir müddet kald?ktan sonra 1081'e do?ru ?zmir'e gelerek bir beylik kurmu?tur. Bizans imparatorlu?unun zay?f noktalar?n? iyi bilen Çakan, Foça'y? ve civar?n? ald?ktan sonra 40 parça gemiden kurulu kuvvetli bir donanma yapt?rarak Ege Denizi'nde Sak?z, Midilli, Sisam, Rodos adalar?n? zapt etti ve Çanakkale'ye do?ru ilerledi. Üzerine gönderilen Bizans donanmalar?n? birkaç kere ma?lûp etti. ?stanbul'u ele geçirip ?mparator olmak istiyordu. Kara kuvveti kâfi gelmedi?i için, Balkanlar üzerinden Trakya'ya do?ru ilerleyen Peçenek Türkleri ile i?birli?i yapt?. Onlar karadan ?stanbul'u bask? alt?na al?rken Çakan Bey de denizden hücuma geçecek ve Bizans ba?kenti dü?ürülecekti. Fakat plân ba?ar?ya ula?amad?. Çünkü, ?mparator Aleksios Komnenos, Tuna boyundaki Kuman Türkleri'ni Peçenekler üzerine sald?rtm?? ve aralar?nda cereyan eden, Meriç k?y?s?ndaki Lebonium Sava?? (Nisan 1091)'nda Peçenekler a??r ma?lûbiyete u?ram??lard?. ?zmir Beyi Çakan Selçuklu Sultan? K?l?ç Arslan I. taraf?ndan ortadan kald?r?ld? (1097). Yine bu s?ralarda Efes bölgesinde de çok küçük bir Türkmen beyli?i daha görülmektedir ki, ba??nda Tanr?vermi? Bey bulunuyordu. |
|
Web Tasar?m: byAdnanoe |